Bu yazıda akılcı inançlar Akılcı-Duygusal Davranışçı Terapi (Rational-Emotive Behavioral Therapy-REBT) bağlamında ele alınacaktır. Akılcı-Duygusal Davranışçı Terapi bilişsel-davranışçı yaklaşımlardan en tanınan olanlarındandır ve 1950’lerde klinik psikolog olan Albert Ellis tarafından “Akılcı Terapi” ismiyle ortaya atılmıştır. Daha sonra “Akılcı-Duygusal Terapi” olarak ismi değiştirilmiş ve 1990 ‘larda her vakit her vakit his, fikir ve davranışlar ortasındaki karşılıklı ve nedensel bağın vurgulanmasından ötürü “Akılcı-Duygusal Davranışçı Terapi” olarak tabir edilmiştir.
Akılcı-Duygusal Davranışçı Terapiye nazaran sağlıklı olumsuz hisler akılcı inançların sonucu olarak yaşandığı için bireylerin akılcı olan ve olmayan inançları birbirlerinden ayırabilmelerinin son derece değerli olduğunu belirtmektedir.
Bilişsel terapi alanında, biliş terimi genel olarak bir inanç, kıymetlendirme, varsayım, tavır yahut şema manasına gelecek biçimde kullanılabilir. Akılcı-Duygusal Davranışçı Terapiye nazaran inançların temelini fikir biçimi ve içsel konuşmalar oluşturur. İnanç sistemi akılcı ve akılcı olmayan inançlar olarak gruplandırılmaktadır. Aşağıda akılcı inançlar açıklanmıştır.
Akılcı inançlar, sağlıklı, üretken, uyumlu, toplumsal gerçekle dengeli, çoğunlukla dilek ve isteklerden oluşan inançlardır. Bir birey akılcı düşündüğünde yaşadığı olay sonucunda olumsuz his ve davranışlara kapılmaz, esnek, gerçeğe uygun ve mantıklı düşünür.
Dryden’in tanımladığı dört çeşit akılcı inanç şunlardır:
- Uygun tercihler: bireyin ne istediğini söz etmesi ve bu istediğinin olması zorunluluğunun olmaması olarak iki kısımdan oluşur. Yani kişinin istekleri ile bu isteklerine dair esnek ve uygun değerlendirmede bulunmasını kapsar. Örneğin, ……. isterim lakin buna zorunda değilim. Ellis bu akılcı inanç için ruhsal sıhhatin temelinde yatan birincil inanç olduğunu ve öbür üç inancın bu inançtan türediğini söz etmektedir.
- Durumu kötüleştirmeyen inanç: bu inanca nazaran olumsuz bir olay dünyanın sonu, felaket ve berbat bir şey olarak kıymetlendirilmez. Bu berbat ve olumsuz bir olay olarak kabul edilir. Örneğin imtihandan düşük aldım, bu makus ve olumsuz bir şey lakin dünyanın sonu değil.
- Hayal kırıklığına karşı yüksek tolerans: bu inançta olumsuz bir olay güç da olsa tolere edilebilmesi mümkündür, katlanılamaz ve dayanılamaz değildir. Örneğin, konut sahibinin konutu boşaltmamı istemesi sıkıntı bir durum fakat bir biçimde üstesinden gelebilirim ve işleri yoluna koyarım. Bu inanç gayelere ulaşmaya çalışırken karşılaşılan aksiliklere ve hayal kırıklıklarına karşı baş etmeye yardımcı olması açısından çok değerlidir.
- Kabul etmek: bu inanç içerisinde kişinin kendini, diğerlerini ve ömrü kabul etmesi vardır. Bireyin yanılgılarına karşın kendini kabul eder. Diğerleri bana nazaran yanlış ve makus bir şey yapsa dahi bu onların büsbütün makus bir kişi olduğu manasına gelmez. Ayrıyeten yaşadığım bu durum ve olumsuz olabilirse de ömrün tamamı bu türlü değildir. Örneğin istediğim üzere sevilmesem de ben sevilmeye layık biriyim, ders notlarım düşük olsa da benim başarısız olduğum manasına gelmez, derslerde başarısız olduğum manasına gelir (kendini kabul). Arkadaşım borç isteğimi reddetmiş olsa da bu onun büsbütün makûs ve güvenilmez olduğu manasına gelmiyor (başkalarını kabul). Bu ortalar işlerim yolunda gitmese de, zorluklarla çaba etsem de ömrün hepsi güç ve yorucu değil, bu ortalar daha sıkıntı geliyor bana (yaşamı kabul).
Biraz dikkatli baktığımızda aslında dört inancın da birbiriyle çok bağlı olduğu görülmektedir. hayatta başımıza olumsuz bir olay geldiğinde, olaya yaklaşım biçimimiz inançlarımız ile ilgili. Birinci bakış, bu türlü olmamalıydı, bu benim için bir felaket, bunun altından kalkamam, ben yapamıyorum, başkası makus ve hayat çok. İkinci bakış ise daha olumlu bir sonuç almak isterdim, benim için sıkıntı lakin dünyanın sonu değil, sıkıntı olsa da üstesinden gelebilirim bir formda, bu durumda zorlanıyorum, öbürleri durumu zorlaştırmış olabilir bu sefer ve şu an yaşadığım olumsuz bir durum.
Not: Üstteki yazı hazırlanırken şu kaynaktan yararlanılmıştır: Sarı, T. (2008). Üniversite öğrencilerinin romantik ticaretleriyle ilgili akılcı olmayan inançlar, temas boyutları ve ilgiler doyumu ortasındaki bağlar. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Toplumsal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Fotoğraf kaynağı ise şudur: https://mtcus.com/what-is-rational-emotive-behavior-therapy/, 16.03.24