İnsanlar bazen dini inançlarının tesiriyle yaşadıkları felaketin sebebini işledikleri berbat amellere dayandırabilirler. Mağdur travmaya bu gözle baktığında, unuttuğu birçok davranışını hatırlayıp, başına gelenlerin sebebini burada aramaya başlar.
Mağdurun felaketi travmayla bağdaştırmasının bir diğer münasebeti de, geçmişte dini hususlarda aklına gelen olumsuz kanıların, bugün ki yaşantısını oluşturduğu fikridir. Temelinde, kimi fikirlerin istemsiz biçimde dini kıymetlerine birçok kişinin aklına geldiğinden habersiz olarak ya da bu gerçeği bilmesine karşın, görmezden gelerek, elinde olmayan kanılarının cezasını çektiğine inanır.
“Herkes ektiğini biçer” niyetinin sıkça vurgulandığı ve en ufak bir kuraldan uzaklaşmanın bile cezalandırıldığı aile ortamında büyüyen şahıslar, yaşadıkları trajedileri hak ettiklerine inanırlar. Bu tıp öğretilerle yetişen kimseler, suçlayacakları somut bir şey bulamasalar da, kendilerini itham etmeyi sürdürürler.
Olanlardan kendini sorumlu tutma niyeti, şahısta genelleşmiş anksiyeteye yol açabilir. Kişi bu durumda başına bir şey geleceği ile ilgili o kadar ağır bir korku yaşar ki, bu tasa hayatının birçok alanında kaçınmaya sebep olur.
Travmatik yaşantı sonrası iç hesaplaşma yapan kişinin yansılarından birisi de, bundan sonra öbür aksiliklerin da gayesi olacağına inanmasıdır. Bilhassa birden fazla olaya maruz kalan kimse de, bu cins bir reaksiyonun oluşma mümkünlüğü yüksektir. Yeni bir felaketle daha karşılaşacağını düşünenler, bunu tetikleyeceğini varsaydıkları durum, kişi ya da yerlerden uzak durmaya başladıkça çeşitli fobiler geliştirebilirler.
Travma sonrası birinci devir reaksiyonların ve sonradan oluşacak uzun vadeli ruhsal düşünce ve semptomların ortaya çıkardığı niyetlerden birisi de, kişinin kendi geleceği ve bahtı üzerinde mutlak denetimi olduğu faraziyesidir. Çocukluğundan itibaren bu fikir ile büyüyen bireyin, geçirdiği travma sonrası varoluşu ile ilgili temel varsayımlarının çok kıymetlilerinden birisi aykırı yüz olmuştur. Başına kötülük gelmeyeceğine ait inancı ne kadar güçlüyse, felaketle karşılaştığı anda yaşadığı şok ve sarsıntı da o oranda şiddetlidir. Bu yıkım onu, hayatta ziyan görebileceği ve hatta her an yok olabileceği gerçeğiyle yüzleştirmiştir. İnsan eli ile gerçekleşen travmaların tesiri daha da şiddetlidir. Kendisine gayeli olarak ziyan verildiğinde ya da en azından bu türlü olduğuna inandığında bu şiddet artar. Çünkü, bir diğerinden kötülük görebileceğini anlamıştır. Kötülük gördüğü kimsenin tanıdık ve muteber biri olması durumunda ise, yaşadığı olaya vereceği reaksiyonun derecesi en üst düzeye ulaşır. Bütün bunların yanı sıra mağdur da, hiç kimseye güvenmemesi gerektiğine dair bir kabul oluşur.
Ercüment Doğan, Ph.D.
Klinik Psikolog