İnsanların hüzün, öfke, memnunluk, tiksinme, şaşkınlık, kaygı üzere temel hisleri bulunmaktadır. Muhakkak objeler, bireyler ya da durumlar bu hislerin ortaya çıkmasına, bireylerin olumlu ya da olumsuz davranışlar sergilemelerine neden olmaktadır.
Duygu çeşitlerinden biri olan “kaygı” hayatın doğal bir kesimidir. Çok olmadığı takdirde çocukların toplumsal yaşantılarının canlı kalmasına, amaç belirlemelerine, bilhassa imtihanlarda başarılı olmalarına yardımcı olmaktadır. Fakat çok olması onların “Anksiyete” geliştirmelerine yol açmaktadır.
Anksiyete; içten gelen, nedeni bilinmeyen endişe, telaş, bunaltı yahut zahmet manasına gelmektedir. Çocukların makus bir şey olacakmış üzere endişelenmelerine, yüksek düzeyde endişe duymalarına sebep olmaktadır.
Anksiyeteye Neden Olan Faktörler Nelerdir?
Genetik yatkınlıklar, aile dinamikleri, anne baba tavırları, çevresel etkenler, taşınmalar, imtihanlar, bağlantı sorunları, kayıplar vb. üzere sebepler çocukların anksiyete yaşamalarına neden olan nedenlerden biridir. Anksiyete karşısında çocuklar kalp çarpıntısı, terleme, titreme, kas gerginliği, huzursuzluk, hırçınlık, alt ıslatma, dışkı kaçırma, tırnak yeme, saç koparma, karın ağrısı, mide bulantısı, uyku sorunları, ağlama nöbetleri üzere durumlarla karşılaşabilmektedirler.
Küçük yaştaki çocuklar çoklukla karanlıktan, ebeveyn ayrılığından, doğal afetlerden ya da kimi objelerden korkarken, ergenler daha çok aileleri ya da etrafları tarafından eleştirilmekten, kabul görememekten, dışlanmaktan, başarısız olmaktan kaygılanabilmektedirler. Ayrıyeten gelecekle ilgili korku uyandırıcı niyetlere sahip olmaları onların okula gitmek istememelerine, toplumsal etkinliklere katılmamalarına, yalnızlaşmalarına yol açabilmektedir.
Çocuk ve Ergenlerde Gözlemlenen Dert Bozuklukları Nelerdir?
Ayrılık Korkusu: Çocukların ebeveynlerinden ayrılmakla ilgili duydukları tasadır. Ayrılık telaşı olan çocuklar kıymetli figürlerden ayrılmak üzere olduklarında ya da ayrıldıklarında baş ağrısı, karın ağrısı ya da mide bulantısı üzere fizikî şikayetler yaşayabilmektedirler. Bu dert birden fazla vakit küçük yaştaki çocuklarda görülse de ergenlerde de gözlemlenebilmektedir.
Yaygın Korku Bozukluğu: Çocukların aile, sıhhat, güvenlik, okul, toplumsal etkileşim, doğal afetler üzere mevzularda çok derecede telaş duymalarıdır. Yaygın telaş bozukluğu yaşayan çocuklar günün en az yarısında birçok olay ya da hareketle ilgili dert ya da tasa duymaktadırlar.
Panik Bozukluk: Ağır bir halde tekrar bir panik atak geçirme korkusu ile karakterize olan bir telaş bozukluğudur. Panik bozukluğu olan çocuk ve ergenler öteki bir atak geçirme ihtimallerine ait epey kaygılı bir beklenti içine girebilmektedirler. Tekrar bir panik atak yaşayacakları kaygısı ile dışarı çıkmaktan, okula gitmekten ya da çeşitli aktivitelere katılmaktan kaçınma davranışı gösterebilmektedirler.
Sosyal Fobi: Diğerleriyle etkileşim gerektiren toplumsal durumlarda mahcup ya da rezil olma korkusu ile karakterize olan bir korku bozukluğudur. Toplumsal fobisi olan çocuk ve ergenler kaygılandıkları durumla karşı karşıya kaldıklarında yüz kızarması, çarpıntı, nefes darlığı ya da bağırsak sıkıntıları üzere fizikî şikayetler yaşayabilmektedirler. Arkadaş buluşmalarına katılmama, okulda sunum yapmama ya da derste kelam almama, otorite figürleriyle konuşmama, toplum içinde yemek yememe üzere kaçınmacı davranışlar geliştirilebilmektedirler.
Özgül Fobi: Muhakkak obje ya da durumlara karşı duyulan ve gerçekçi olmayan, ağır dehşet ile karakterize olan bir dert bozukluğudur. Çocukların örümcek ya da köpekten korkması, gök gürültüsünden, sudan, yükseklikten, kandan, iğneden, uçaktan, kapalı alanlardan korkmaları en yaygın özgül fobilerden biridir.
Obsesif Kompulsif Bozukluk: İstenmeden gelen, besbelli anksiyete ya da soruna neden olan, yineleyici ve daima fikirler, dürtüler ve düşlemlerdir. Obsesif kompulsif bozukluğu olan çocuk ve ergenlerde çok derecede el yıkama, bir şeyleri denetim etme, sıralama yapma, sayma, düzenleme üzere ritüellere rastlanabilmektedir.
Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu: Çocukların travmatik ya da dehşet verici bir tecrübe sonrası kâbus görmesi ya da endişe yaşamasıdır.
Selektif Mutizm: Çocukların konuşma marifetleri bulunduğu halde konuşmamalarıdır. Örneğin, çocuğun konutta aile üyeleriyle beraberken olağan bir formda konuşması lakin yabancılar ortasında sessiz durmasıdır. Okul üzere konuşması beklenen muhakkak durumlarda hiç konuşmamasıdır.
Ailelerin bu üzere durumlar karşısında çocuklarını gözlemlemeleri, kaygılarının ve korkularının ana kaynağını bulmaya çalışmaları, onları sakinleştirip rahatlatmaları çok değerlidir. Bu korku ve dehşetler çocuklarının hayatını etkileyen, zorlaştıran bir durum haline geldiyse, bir uzmandan takviyesi almaları bu süreci daha kolay atlatmalarına yardımcı olacaktır.