1. TEMALAR:
Toplum içinde çekingenlik; yetersizlik hisleri; olumsuz değerlendirmeye çok hassaslık; düşük benlik hürmeti; diğerlerine güvenememe; eleştirilme, onaylanmama, dışlanma kaygıları; etkinliklerden kaçınma; utangaçlık; “görülmez olma” eğilimi gösterme; yalnızlık ve tek başına olmak üzere genel örüntüleridir.
*Sosyal fobi ile emsal görülse de ortasındaki en büyük fark; toplumsal fobik bireyle çok yakın ilgiler kurulabilir ancak kaçıngan kişilik bozukluğu olan bireylerde bu durumdan kaçınma eğilimi vardır. Bir öteki fark da toplumsal fobi klinik bir bozukluktur, kaçıngan tip ise kişilik bozukluğudur.
*Kaçıngan şahıslar de paranoid şahıslar üzere dış tehditlere hassastır. Paranoidler “kötülük yapacak, bana ziyan verecek” kanılarında iken; kaçınganlar ise “beni beğenmeyecek, sevmeyecek, yargılayacak” diye düşünürler.
*Duygulanımları içe dönüktür. Kısıtlanmış, güvendikçe açılan, fikir içeriği çok hassastır.
2. ETİYOLOJİSİ:
2.1. Biyolojik Etiyolojisi: Utangaçlık karakteristik bir özelliktir ve genetik-yapısal bir yer üzerinde muhakkak çevresel etmenlerin tesiri sonucu oluşur (Kagan ve ark., 1988’den akt. Geçtan, 2003, s.272).
2.2. Psikososyal Etiyolojisi: Çocukluk devrinde maruz kalınan duygusal ihmal ve istismarla birlikte; akranlar tarafından reddedilmek de bu bozukluğun riskini arttırmaktadır.
3. EPİDEMİYOLOJİSİ
12 Aylık görülme sıklığı %2,4 olduğu düşünülmektedir. Bayan ve erkeklerde eşit sıklıkta görülüyor üzere görünmektedir.
4. TEŞHİS KRİTERLERİ (DSM-V):
(Erken Yetişkinlik Periyodunda Başlar)
– Eleştirilme, onaylanmama ya da dışlanma dehşetleri yüzünden, şahsî alaka kurmayı gerektiren işle ilgili etkinliklerden kaçınır.
– Seveceklerini kesin olarak bilmedikçe beşerlerle bağlantıya girmek istemez.
– Utandırılacağı ya da alay edileceği korkusu yüzünden yakın münasebetlerde tutuk davranır.
– Toplumsal durumlarda, eleştirilme ya da dışlanma kanılarıyla uğraşıp durur.
– Yetersizlik hisleri yüzünden yeni bireylerle bir ortada bulunduğu ortamlarda utangaç davranır.
– Kendisini toplumsal taraftan maharetsiz, şahsî açıdan cazipliği olmayan biri olarak ya da diğerlerinden aşağı görür.
– Utandırıcı olabileceği niyetiyle, ferdî birtakım teşebbüslerde bulunmayı göze alma ya da rastgele bir yeni aktiflikte bulunma konusunda ekseriyetle isteksiz davranır (DSM-V, 2013’den çev. Köroğlu, 2014, s.334-335).
5. SAVUNMA DÜZENEKLERİ:
Bastırma, ketleme baskılama, izolasyon
6. PSİKODİNAMİK YAPISI:
Kaçınma ve utangaçlık, kişiyi küçük düşmekten, aşağılanmaktan, reddedilmekten ve mağlubiyetten korur. Utangaçlık, benliğin tüm çıplaklığıyla herkes tarafından görüleceği korkusunu içerir. Bir öteki deyişle, birtakım beşerler benliklerinin bir kısmını diğerlerinden gizli tutma ihtiyacındadırlar. Bu istikametlerinin fark edilmesi onları savunmasız bırakacağından, buna neden olabilecek durumlardan kaçınmayı yeğlerler. Utanma, süperegonun yarattığı suçluluk hisleri sonucu yaşananlardan farklı ve direkt egoya ilişkin bir histir (Geçtan, 2003, s. 273).
7. TRANSFER – KARŞI TRANSFER:
Kaçınan şahıslar iç dünyalarının görünmesinden çok korkarlar. Karşı tarafın iç dünyalarını görmemeleri için ellerinden geleni yaparlar. Daima kabul mü red mi? Denetimi yaparlar. Karşı transferi ise kişinin aradığı kabulü ona vermek için çok gayret harcaması bu da terapötik sürece ziyan verir.