Travmatik bir olay sonucunda ruhsal kasvet yaşayan insanların birçoklarının, dayanak almak konusunda isteksiz olduklarını söyleyebiliriz. Felaket sebebiyle fizikî olarak ziyan görmüş bireylerin bile yardıma başvurmakta gönülsüz olmaları dikkat caziptir. Özellikle bedensel bir kayıp ya da fonksiyonunu yitirmiş organlarla başa çıkmak zorunda olan kimseler, zihinsel sıhhatlerinin sorgulanmasını istemeyebilirler. Zihinsel işlevlerinin sorgulanmasıyla toplum içinde etiketleneceklerinden korkan bu insanların, tedavi arayışında utangaç davranmaları mümkündür. Bu kaygının tek sebebi, oburlarının kendileriyle ilgili düşünecekleri değildir. Asıl kaygı, kişinin zihinsel işlevleriyle ilgili olumsuz bir şey duymak istememesi ve üstesinden gelemeyeceği ruhsal meşakkatlerin varlığını kabul etmekte zorlanmasıdır. Böylesi bir kaçışın tek nedeni olmasa da, değerli sayılabilecek bir nedeni mağdurun kendisi dışındaki birçok insanın da ruhsal ıstırap yaşadığı gerçeğini bilmemesidir. Yaşadıklarımızın yalnız kendi başımıza gelen durumlar olduğunu düşünmek, insanın yardım alma isteğine sekte vurur. Meğer, ruhsal külfetlerin yaygınlık oranı sanıldığından fazladır.
İnsanların yaşadıkları zorluklara karşın yardım arayışına girmemelerinin bir öteki sebebi de, hayatlarının birtakım alanlarındaki işlevselliklerini koruyor olmalarıdır. Aksamanın her alana yayılmadığı ve hayatı bütünüyle felç etmediği durumlarda mağdur, yaşadığı duygusal travmayı görmezden gelir. Mesela, işine devam eden, arkadaşları ile bağlantılarını sürdüren ya da çocukları ile güzel vakit geçirebilen birinin travmatik bir tesir altında olamayacağı tarafında yaygın bir inanış vardır. Bu tip kimseler için, “yaşadığı zorluklara karşın hayatında her şey yolunda”, “onca olay oldu ancak o dimdik ayakta” üzere kelamları sıkça duyarız. Bu anlayışı dillendiren şahıslara nazaran, bir insan hakikaten duygusal bir travma geçiriyorsa hiçbir alanda fonksiyonel olamaz. Olanların tesiriyle yataklara düşmesi beklenir. İç dünyasında yaşadığı zorlukların sebebinin travmatik yaşantısı olduğunun farkına varsa da, utandığı için ya da her şeyin olağan olduğuna kendini inandırmaya çalıştığından ruhsal yardım arayışına girmeyebilir. Bunların sonucunda ya yaşadığı ezayı büsbütün görmezden gelir ya da sorunlarının münasebetini travmanın uzağında bir sebebe bağlar.
Travmatik tecrübeye maruz kalan insanın etrafındaki şahıslar, ondan birtakım davranış kalıpları beklemektedirler. Buna nazaran mağdur olayları yok saymalı, başına gelenleri unutmalı ve hatta kelamını bile etmemelidir. Bu da felaketle baş etmek zorunda olan insanın yardım arayışına girmesini engelleyen bir sebeptir.
Etrafın kendisinden beklediklerine paralel olarak maruz kalınan travmatik yaşantıyı gizleme gereksinimi, takviye arayışına manidir. Yaşananlardan utanmak, lisana getirmenin eski acıları gereksiz yere canlandıracağından korkmak, olanlardan kelam etmenin yakınlarına ziyan vereceğine inanmak, olup bitenden kimseye bahsedilmediği takdirde meşakkatlerin zaten geçeceğini düşünmek ve geçmişte yaşanan, üzerinden uzun vakit geçen bir olayın bugünü etkileyemeyeceğini varsaymak üzere fikir kalıpları, sorunun tahlilini geciktirmektedir.
Peki travmaya tahlil bulma konusundaki isteksizliği azaltmanın yolu nedir? Her şeyden önce, karşılaşılması olası hadiseler ve bunlara verilecek yansılarla ilgili olarak insanları bilgilendirmektir. Böylelikle felaketle yüz yüze geldiğimizde, kendimizde ve etrafımızdaki insanlarda ne çeşit semptomlar yani ruhsal badire belirtileri aramamız gerektiğini daha net belirleyebiliriz. Bu da bize, aradığımız yardıma en süratli halde ulaşmanın avantajını yaşatacaktır. Bir hadisenin tahliline ait erken periyotta yardım alan şahıslar, yıllar hatta on yıllar sürebilecek acılara maruz kalmaktan kendilerini korunabilirler.
Travma sonrası tedavi arayışını güçleştiren durumlardan birisi de, içinde bulunduğumuz ortamı ya da hali benimsemektir. Mesela, savaş sırasında her an bombalanabilecek bir bölgede olmak ya da çocukluğumuzu fizikî şiddet uygulanan bir ailede geçirmek üzere ne vakit, hangi mazeret ile hırpalanacağımızı bilmediğimiz vakitlerde içinde bulunduğumuz durumu öylesine kabulleniriz ki; yaşadıklarımızın olağan dışı hadiseler olduğunu fark edemeyiz. Bazen bu travmatik etkiyi hissetsek bile onu içinde bulunduğumuz durumla ilişkilendirmekte zahmet çekeriz.
Ercüment Doğan, Ph.D.
Klinik Psikolog