Ortodonti, diş hekimliğinin uzmanlık branşlarından biridir. Söz olarak pek çok tıp terimi üzere Latince kökenlidir ve “düzgün diş” manasına gelmektedir. Söz olarak diş üzerinde çalışılıyor üzere olsa da aslında çene yüz sistemindeki problemleri ortopedik olarak tedavi etme odaklı çalışan bir bilim kısmıdır.
Ortodontist Kimdir?
Ortodontistler, diş hekimliği fakültesinden mezun olduktan sonra 4 ila 6 yıl müddetle Sıhhat Bilimleri Enstitüleri’ne bağlı biçimde fakültelerin Ortodonti Anabilim Dalı’nda yalnızca ortodonti üzerine çalışarak aşikâr sayıda hastanın ortodontik tedavilerini yaparak doktora ya da uzmanlık eğitimiyle bu işi öğrenen diş doktorlarıdır.
Erken Devir Ortodonti (Koruyucu ve Durdurucu Ortodonti)
Ortodontik tedavi, kendi içinde pek çok farklı yaklaşımı tabir etmektedir. Süt dişlerinin ağızda olduğu devirden daimi dişlerin tamamlandığı periyoda kadarki süreçte Kollayıcı ve Durdurucu Ortodontik Tedaviler uygulanabilmektedir. Burada lisan itimi, parmak emme üzere makus alışkanlıkların bıraktırılması ve tesirlerinin ortadan kaldırılması üzere yaklaşımlarla alt ve üst çenedeki gelişim bozukluklarının teşhisi ve tedavileri planlanabilmektedir. Yani bunlara genel olarak Erken Devir Ortodontik Tedaviler de denilebilmektedir. Ortodontistler tarafından denetim süreci 7 yaş civarında başlamalıdır. Bu devirde süt dişlerinin değişim süreci denetim edilerek bazen çene genişletmek için hareketli apareyler kullandırılabilir, bazen erken süt dişi çekimleri planlanabilir ki bu uygulamaya sürme rehberliği ismi verilir. Sürme rehberliğinde süt dişlerinin kontak noktalarında aşikâr hudutlarla aşındırmalar yapılarak hafif çapraşıklıklar çözülebilir. Yer darlıklarının fazla olduğu durumlarda ise daimi diş çekimlerinin de gerektiği tedavi yaklaşımına seri çekim ismi verilmektedir. Tüm bu hami ve durdurucu yaklaşımlar, hastaların ileride görmek zorunda kalacağı ortodontik tedavileri kolaylaştırır yahut tedaviye gerek kalmaksızın ortodontik bozukluklar giderilmiş olur.
Fonksiyonel Çene Ortopedisi
Ortodontik tedavinin içerisinde değerli bir yere sahip olan bir öteki uygulama da İşlevsel Tedavilerdir. İşlevsel tedaviler için en uygun devir, çocukluk periyottan erişkinliğe geçiş vakti yani ergenliğin en süratli geliştiği devirdir. Bu devirde alt yahut üst çenenin gelişim yetersizlikleri; büyüme istikametlerinin değiştirilmesi yahut büyüme ölçüsünün artırılmasını sağlayan hareketli ya da sabit ortodontik apareylerle düzeltilebilmektedir. Bu devri anlamak için bu üzere çene gelişiminde bozukluğu olan gençlerden el bilek bölgesinden röntgen çektirilebilmektedir. Hareketli işlevsel apareylere örnek Twin Blok, Monoblok (Frankel ya da Aktivatör) üzere aygıtlarken, sabit işlevsel apareylerin en yaygını Herbst’tür. Bunlar üzere işlevsel apareyler, çoğunlukla alt çenenin gelişim yetersizliklerinde kullanılmaktadır. İşlevsel tedaviler hastanın bu apareyleri çok düzgün kullanması şartıyla ekseriyetle bir yıl kadar devam eder. Sabit işlevsel apareylerde bu mühlet bir ölçü kısalabilmektedir. İşlevsel tedavilerin bitişi akabinde, kapanışı tam oturtabilmek için her hastanın ağız içindeki bozukluğun durumuna nazaran sabit ortodontik apareyle yahut şeffaf plaklarla muhakkak müddetli ikinci kademe tedavilere ihtiyaç duyulmaktadır.
Hızlı Üst Çene Genişletmesi ve Ortodontik Yüz Maskesi
Ortodontinin içerisinde bir başka değerli yere sahip olan Süratli Üst Çene Genişletmesi ve Ortodontik Yüz Maskesi uygulamaları içinse ortopedik olarak iskeletsel değişimler yapan tedavilerdir diyebiliriz. Süratli üst çene genişletmesi için kullanılan apareylerin hepsi sabit olarak dişlere yapıştırılır ya da kemik takviyeli olarak sabit uygulanır. Süratli üst çene genişletmesi için standart uygulamalarda yaş hududu vardır ki çoklukla bu 15 yaştır. Fakat gelişen tedavi teknikleriyle, 15 yaş sonrası yaklaşık 28-30 yaşa kadar üst damak kemiğine yerleştirilen küçük vidaların yeni versiyonları sayesinde üst çeneye rastgele bir ameliyat uygulanmaksızın süratli üst çene genişletmesi yapılabilmektedir. Bu noktada, üst çene kemiğimizin sağ ve sol simetrik iki kemik modülünden oluştuğunu ve damağımızın ön kısmından en geriye yanlışsız ortada oynamaz bir eklem olduğunu belirtmekte yarar var. Bu oynamaz eklem 15 yaşa kadar tam sert bir formda kaynamadığı için kolay formda genişletme yapabiliyoruz. Fakat bu kemiğin dişlerden ya da üst damağa yerleştirilen vidalardan takviye alınmasıyla genişletilemediği durumlarda üst çeneye genel anestezi altında üst çene kemiğinin oynamaz eklemlerinin zayıflatıldığı ameliyatın yapılması kaçınılmaz olabilmektedir. Süratli üst çene genişletmeleri, üst çenenin alt çeneye nazaran daha dar olduğu yahut üst çenenin öne gerçek gelişiminin yetersiz olduğu durumlarda planlanan tedavilerdir.
Bir öteki ortopedik temelli ortodontik tedavi de üst çenenin alt çeneye nazaran gelişiminin yetersiz kaldığı durumlarda uygulanan Ortodontik Yüz Maskesidir. Yüz maskesi, üst çeneyi ağız içerisinde hareketli ya da sabit olarak kullanılan apareylerden dayanak alarak dışarı hakikat çeken ağız dışı aygıtlardır. Yüz maskesi, bu apareylere lastiklerle takılmaktadır ve başarılı sonuç elde etmek için günde 15-16 saat kullanım gerektirirler. Gerçek biçimde ve müddetlerde kullanıldığında hastaların üst çenesinin öne gelmesi ile daha çökük görünen orta yüz dediğimiz burun kanatlarının olduğu kısım ile üst dudak daha dolgun manzara verir hale gelecektir.
Ortodontide Tel Çeşitleri
Ortodontik tedavilerde dişleri hareket ettirmek için kullanılan tellerde pek çok alternatif mevcuttur. Dişlerin üzerine yapıştırılarak içine takılan tellerden kaynaklı kuvvetleri aktaran tedavi araçlarına braket ismi verilmektedir. Braketlerde kullanılan en yaygın materyal metaldir. Tellerin görünümü daha estetik olsun beklentisiyle gelişen teknoloji sayesinde pek çok alternatif, ortodontinin içine girmiştir. Bunların en bilinen ve yaygın olan çeşitleri seramik (porselen) braketler, lingual ortodonti ismi verilen dişlerin lisan tarafına yapıştırılan metal braketler ve günümüzün en tanınan seçeneği şeffaf plaklardır. Seramik braketler estetik olarak avantajlıdır, lakin içlerinden geçen teller üzerine yapılmış diş rengindeki kaplamalar bazen sıyrılıp atmakta ve makûs manzara oluşturmaktadır. Ayrıyeten seramik braketler metallere nazaran daha kırılgandır ve birtakım durumlarda tedavi müddetini uzatabilmektedir. Lingual braketler ise lisan tarafında olduğu için birtakım durumlarda lisanda tahriş oluşturabilir ve konuşmada birtakım harfleri söylemde zorlanılabilir. Bunlardan ötürü günümüz şartlarında en avantajlı estetik seçenek şeffaf plaklardır diyebiliriz.