Aşırı kilo ve obezite, prevelansı endişe verici biçimde giderek artmaya devam eden, birçok sağlık sorunu ile ilişkilendirilen küresel bir sorundur.
Literatürde “başarılı kilo kaybı‟, kişinin bilerek ve isteyerek vücut ağırlığının en az yüzde onunu kaybetmesi ve bunu bir yıl süreyle muhafazası şeklinde tanımlanmaktadır.
Diyet yapmakla ilgili araştırmaların gözden geçirilmesi, diyet yapanların üçte biri ile üçte ikisinin, yeni kiloyu sürdüremediklerine, verilmiş kiloları motamot ya da çok daha ziyadesiyle geri aldıklarına işaret etmektedir.
Obeziteli bireylerin büyük çoğunluğu yaşam biçimine dayanan kilo kaybını uzun vakit sürdürememektedir.
Dolayısıyla kilo kaybının getirdiği faydalara ulaşamayan hasta sayısı, ulaşanlardan daha azdır.
Yiyecek ve yemek yemenin çoklukla birbiriyle çelişkili hislerle biraradalık gösterdiği görülür. Bir yandan keyif ve hoşlanma diğer yandan endişe ve suçluluk yaşanır. Suçluluk her ne kadar davranış değişikliği için motivasyon potansiyeli taşıyor üzere görünse de, çaresizlik ve denetim kaybı hislerine da yol açabilmektedir
Verilmiş kilolarını geri alan bireylerde özdeğerlerini kilo ve biçimle kıymetlendirme, kilo denetimi konusunda umursamazlık ve siyah-beyaz şeklinde düşünme biçimlerini bildirmektedir.
Bazı çalışmalara nazaran başarılı kilo kaybı depresyonun düşük düzeyde olması üzere ruhsal faktörlerle yakından de ilişkilidir.
Bunlar ile birlikte, kronik hastalıkların görülme sıklığı da artmaktadır. Obezite prevalansını etkileyen etmenler ortasında; kalıtım, yaş, cinsiyet, besin tüketimi ve beslenme alışkanlıkları, yaşam şekli ve/veya alışkanlıkları, sosyo-ekonomik ve kültürel etkenler ile fizikî aktivite seviyesi yer almaktadır. Sosyo-ekonomik gelişime paralel olarak, çevresel ve davranışsal değişiklikler bilhassa gelişmiş ülkelerdeki obezite prevalansının artmasında değerli bir etkendir.
KİLO ALIMINA EN ÇOK HANGİ FAKTÖRLER TESİR EDİYOR?
Beslenme: Obezitenin nedeni olarak öne sürülen açıklamalar ortasında en besbelli olanı olağandan fazla besin tüketimidir. Olumlu güç istikrarının sağlanmasında, beslenmenin rolü çok büyüktür. Bedenimize almamız gereken enerjiyi(kcal) oluşturan besin öğelerinin oranı önemlidir. Yüksek yağ içerikli diyet tüketimi ile obezite ortasında müspet bir bağ vardır. Emsal şekilde diyetin özellikle kolay karbonhidrat oranının yüksek olması, fazla alınan gücün vücutta yağa dönüşüp depolanması ile vücut ağırlığının artışına neden olmaktadır. Öğünlerde ve öğün ortalarında yağlı-karbonhidratlı besinleri olağandan fazla tüketmek, öğün atlamak, süratli yemek ve aşırı alkol tüketmek obezitenin oluşumuna önemli taban hazırlamaktadır.
Çevre: Obezite gelişiminde genetiğin tesirleri kanıtlanmış olsa da son yıllardaki obezite görülme sıklığındaki artışta çevresel etmenler önemli rol oynamaktadır. Beslenme, fizikî aktivite, sigara ve/veya alkol kullanımı obeziteye tesir eden çevresel etmenler ortasında yer almaktadır.
Ailesel ve etnik faktörler: Ailesel ve etnik faktörler; besin seçimi, beslenme örüntüsü, aktivite düzeyini doğrudan etkileyerek obezite etiyolojisinde rol almaktadır. Güç alımı ve harcanmasında kişisel, ailesel ve toplumsal farklılıklar vardır. Bu durumun kökeninde genetik faktörler yer alabileceği üzere kültürel alışkanlıkların da beslenmede önemli bir etken olduğu bilinmektedir. Farklı etnik kümelerin toplam güç alımı, öğün sıklığı, besin pişirme yollarında kullanılan gereçlerdeki (baharatlar, yağlar vb.) farklılık bu durumu kanıtlamaktadır.
Kimyasal çevre: Denetim edilemeyen endüstriyel üretim sonucu hava, su ve toprak kimyasallarla kirlenmektedir. Bireyler bu kimyasallara farkında olmadan maruz kalmaktadır. Kimyasalların da obezite ve tip 2 diyabete neden olduğu belirtilmektedir.
Stres: Başta duygusal gerilim olmak üzere farklı gerilim türleri obeziteye neden olabilmektedir. Duygusal gerilimin depresyona neden olduğu ve depresyon hastalarının önemli bir kısmında (%10-20) vücut ağırlığında artışın görüldüğü rapor edilmiştir. Ayrıyeten mevsimsel depresyonun bireylerde vücut ağırlığı artışına neden olduğu bilinmektedir. Bu depresyon türü özellikle kış aylarında güneş ışığından daha az faydalanan kuzey ülkelerinde sık görülmektedir. 2020 yılında orataya çıkan covid-19 virüsü ile birlikte tüm dünya olarak meskenlere kapanarak hareketsiz kaldığımız ve stresimizin yüksek olduğu uzun aylar geçirdik. Bu durum insanlarda ağır bir kilo ve gerilim artışına sebep oldu. Bu nedenle covid-19’a bağlı gerilimin obeziteye tesiri olduğunu âlâ bir örnek olarak verebiliriz.
KİLO ALIMI İLE BİRLİKTE ORTAYA ÇIKABİLECEK HASTALIKLAR NELER?
İnsülin Direnci: İnsülin direnci, pankreastan salgılanan insülin hormonunun bedende kâfi olarak üretilmesine karşın hücreler tarafından kullanılamaması durumudur.
İnsülin direnci olan bireylerde bilinçsiz diyet uygulamaları kilo randımanını zorlaştırır ve işin içinden çıkılmaz bir hale sokar. Bu sebeple insülin direnci olan bireylerde kilo kaybı işin Uzmanı klinik diyetisyenler ile birlikte götürülmelidir.
Tip 2 Diyabet (Şeker Hastalığı): Beden sisteminin kusursuz bir biçimde çalışabilmesinde glikoz/kan şekeri değerli bir rol oynar. Olağan sağlıklı bir bireyde kan şekeri seviyesi 70-100 mg/ dl’dir. Yemeği yedikten sonra birinci 1-2 saat içinde kan şekeri seviyesi 140 mg/dl’yi asmadan belli bir düzeye kadar artar ve 2 saat içinde olağan sonlara iner. Bu bedeller yükseldikçe hastalığın ve kilo kaybının denetim altında tutulamadığı manasına gelir. Yüksekliğinde ise “diyabet” ortaya çıkar. Sağlıklı beslenme alışkanlıklarının kazanılması, denetimli kilo kaybı, sistemli antrenman ve eğitim ile diyabet görülme sıklığının %58 oranında önlediği görülmüştür.
Hipertansiyon (Yüksek tansiyon): Hipertansiyon ve obezite ortasında sıkı bir münasebet vardır. Obezite ileride hipertansiyon riskinin de habercisidir. Kilo artışı ile bir arada kan basıncını yükselten faktörler de ortaya çıkar bu da hipertansiyona sebep olur.
Kalp Hastalıkları: Obezite, günümüzde kardiyovasküler hastalıklar için risk faktörü olarak kabul edilmektedir. Hem kilo fazlalığı, hem de obezite kardiyovasküler hastalıktan ölüm riski ile ilişkilidir Obeziteyi önlemek ve tedavi etmek, kardiyovasküler hastalıklardan korunmayı sağlar.
Kan Yağlarının Yükselmesi: Obezitede görülen tipik lipit bozukluğu, trigliserit ve hür yağ asitlerinin seviyelerindeki artışla birlikte eşlik ettiği HDL (iyi kolesterol) düşüklüğüdür. Sıklıkla bu bozukluklara ek olarak olağan yahut hafif artmış LDL (kötü kolesterol) seviyesi artışı da eşlik eder. Birinci maksat LDL kolesterolü düşürmektir.
Metabolik Sendrom: Obezite, glukoz metabolizması bozukluğu, dislipidemi ve hipertansiyon üzere faktörlerinin birleşimi ise ”metabolik sendrom” kavramını oluşturmaktadır.
Safra Kesesi Hastalıkları: Obez ve bilhassa insülin direnci olan hastalarda safra sıvısına salgılanan kolesterol ölçüsü artmaktadır. Safra kesesi duvarında biriken kolesterol safra kesesi hareketlerini yavaşlatmaktadır. Obez hastalarda taş ve iltahap oluşumunu arttıran müsin isimli hususun salgılanması da artmaktadır. Tüm bu faktörler sonucunda obez hastalarda safra kesesinde taş oluşma ihtimali artmaktadır.
Osteoartrit: Osteoartrit, eklem kıkırdağında aşınma, ilerleyici ve geri dönüşümsüz bir dejeneratif (normal yapılarının bozulup olağan işlevlerini yapamayacak hale gelmeleri) eklem hastalığıdır. Toplumda sıklığı giderek artan obezite, osteoartrit için hastalık gelişme riski, hastalık süreci ve tedaviye karşılık tarafından değiştirilebilir bir risk faktörü olarak kabul edilmektedir.
Uyku Apnesi: Obezite (şişmanlık), obstrüktif uyku apne sendromu (OAS) gelişiminde değerli bir risk faktörüdür. Beden kitle indeksi arttıkça OAS gelişme riski de artmaktadır. OAS genel popülasyona oranla, obez popülasyonda 30 kat daha fazla görülmektedir. Beden yükü arttıkça boyun etrafındaki yumuşak doku kitlesi de artar. Bu da soluk borusunun çapının daralmasına ve soluk borusu etrafındaki kaslarda gerginliğin artmasına yol açar.
Karaciğer Yağlanması: Çağdaş vakitle birlikte ziyanlı eserlerin tüketimi ve fizikî aktiviteye olan talebin azalması nedeniyle insülin direnci, kalp hastalıkları ve karaciğer yağlanması üzere çeşitli hastalıklara yakalanma riski artmaktadır. Türkiye’de insanların dörtte birinde görülebilen karaciğer yağlanması, karaciğerin fazla yağ üretmesi ve depolaması ile ortaya çıkar.
Astım: Son yıllarda dünyada hem obezite hem de astım görülme sıklığı artmıştır. Her iki hastalığın birlikte artış göstermesi obezitenin mekanik tesiri, iltihap durumu, oksidatif gerilim, genetik ve epigenetik faktörler, yaşam biçimi ve çevresel maruziyetler üzere birtakım ortak sistemler ile açıklanmaya çalışılmaktadır.
Solunum Zorluğu: Obezite teneffüs işlevlerinin çeşitli anormallikleriyle bağlantılıdır ve azalmış akciğer volümleriyle sonuçlanan teneffüs sistemi mekaniklerindeki değişikliklerle alakalıdır.
Menstruasyon Düzensizlikleri: Kilo kaybı bir bayanda adet gecikmesine neden olabileceği üzere, çok kilolu olmak da bir bayanın adet döngüsünü etkileyebilir. Obezite ve kaçırılan periyotlar bazen bir bayanın polikistik over sendromu (PCOS) üzere tıbbi bir duruma sahip olduğunu gösterebilir.
Ruhsal Problemler: Bireylerde yeme davranışı içinde bulunduğu üzüntü, neşe, öfke üzere ruhsal durumlara göre değişiklik göstermektedir. Özellikle depresyon,stres durumlarında yeme ölçüsünde artma görülebilmektedir. Benlik hürmeti bireyin kendisine verdiği değerle ilgilidir. Bireyin kendisine verdiği değer benlik hürmetini etkileyebilmektedir. Bireylerin obez bireylere karşı tavırları, negatif hislerin oluşmasına neden olurken benlik hürmetinin azalması ile olumsuz vücut algısına sebebiyet verebilmektedir. Düşük benlik hürmeti, vücut algısı ve depresyona tesir eden faktörlerin gözden geçirilerek; ruhsal durumun ve vücut algısının düzeltilmesi ve benlik hürmetinin arttırılması için gerekli tedavilerin verilmesi gerekmektedir.
Kas-İskelet Sorunları: Obezite kas-iskelet sitemini etkilemekte ve çeşitli romatizmal hastalıkların sıklığını ve şiddetini artırmaktadır. Ek olarak, eşlik eden obezite romatizmal hastalıklarının tedavisinde beklenilen tedavi karşılığını azaltabilmektedir.
PEKİ 1 AYDA YANLIŞSIZ KİLO VERME SURATI KAÇ KG OLMALIDIR?
Dünya Sıhhat Örgütü’ne nazaran; haftada 0,5 gram ile 1 kg ortasında klio vermek en sağlıklısıdır. Bu, ayda 2 ila 4 kg’a eşittir. Kilo vermek için en kıymetli şey bedenimizde yağ kaybı olmasıdır.
Kısa müddette süratle verilen kilolar yağ kaybı yerine su ve kas kaybına yol açmaktadır. Süratli kilo verme diyeti değil, hayatınız boyunca uyguladığınız sağlıklı bir beslenme planı çok kıymetlidir.
Doğru bir kilo verme süreci bedende %80 yağ kaybı %20 kas kaybı yaratırken süratlice verilen kilolar ise bedende %50 yağ kaybı %50 kas kaybı yaratmaktadır.
Genel olarak bu cins beslenme planları, ömür stilinize ve toplumsal aktivitelerinize nazaran ferdî olarak hazırlanmalıdır. Yani bireye has olmalıdır. Bu durumda beden formu korunabilir, süreklilik sağlanabilir ve daha sağlıklı bir ömür mümkün olabilir.