DİYABETİK AYAK
Damar darlık ve tıkanıklıkları 50 yaşın üzerinde her 100 şahıstan 5-15’inde görülmektedir. Yaş ilerledikçe görülme sıklığı artar. Yüksek kolesterol, trigliserid düzeyleri, obezite, sigara kullanımı ve denetimsiz şeker hastalığı bacak damar darlık ve tıkanıklığı için yüksek risk oluşturmaktadır.
Nedenleri
Temel neden, atheroskleroz dediğimiz damar sertleşmesi ya da kireçlenmesidir. Damar kireçlenmesine başta sigara olmak üzere yüksek kolesterol ve lipid kıymetleri, şeker hastalığı, yüksek tansiyon, şişmanlık ve ailesel nedenler sebep olmaktadır. Günümüzde diyabet, öbür ismiyle şeker hastalığı, devam eden kan şekeri yüksekliği sonucu oluşan, yakınmalara neden olan ilerleyici bir hastalıktır. Diyabet, tarih boyunca toplumların en kıymetli sıhhat meselelerinden biri olmuştur. Yeni tedavi yaklaşımları ve geliştirilen ilaçlar sayesinde kan şeker seviyeleri denetim altında tutulabildiğinden, diyabetin ölümcül olan akut komplikasyonlarına daha az rastlanmaktadır.
Özellikle uzun periyotta gelişen komplikasyonlar sıklıkla hayatı kısıtlayacak değerde olabilmektedir. Etkilenen organa nazaran farklı bulgular gözlenmektedir. El ve ayaklarda hudut tutulumuna bağlı duyarsızlık, böbreklerin tutulumuna bağlı böbrek yetmezliği, gözlerde yaptığı hasara bağlı körlük ve ayaklarda damar ya da hudut tutulumu sonucu gelişen güzelleşmeyen yaralara yol açan diyabetik ayak bunlardan birkaçıdır.
Diyabetik ayak diyabette görülme oranı %6-7’dir. Diyabetli hastaların hastaneye başvurma nedenlerinin %20’sini ayak meseleleri teşkil etmektedir. Genel olarak uygulanan amputasyon ameliyatlarının %50-70 kadarının diyabetli hastalarda olduğu belirlenmiştir. Organ kaybı olan diyabetlide, ikinci bir ameliyat riski 2 yıl içinde %50 olmaktadır. Diyabetlerin %70’inde ayak meseleleri gelişmekte ve daha ender oranlarda diyabetik ayaklarda yara ortaya çıkmaktadır.
Diyabetik ayak bir kaç nedenden kaynaklanır, Damarda bozulma-damar darlık ve tıkanıklığı, hudutta bozulma-diyabetik nöropati- ağrıyı hissetmeme, duyarsızlık ve bedeni enfeksiyona karşı muhafaza düzeneklerinde ve akyuvar fonksiyonlarında yavaşlama, ayak hijenininde bozulması sonucu ayaklarda ülsere yaralar ve gangrenler gelişir. Ayaklara gereğince kan gitmez ve ayak beslenemez, hasta ağrıyı hissetmediği için ayaklarını sık sık çarpar- travma ve hijenin bozulması nedenleri biraraya geldiği vakit güzelleşmeyen, tedaviye dirençli ve ilerleyici gangrenler organ kayıplarına yol açar.
Belirtileri
Belirtilerin temel nedeni damar darlık ve tıkanıklıkları nedeni ile yürüme sırasında baldır kaslarına muhtaçlık duyulan kanın gönderilememesidir. Başlangıçta belirti vermezken damarlarda daralma ve tıkanıklıklar arttıkça yürümekle gelişen bacaklarda ağrı ortaya çıkar. Bu ağrı gitgide şiddetlenir ve kişiyi durup dinlenmek zorunda bırakır. Dinlenmekle geçen ağrı ileri devirde istirahatte de ortaya çıkar. Dİyabetik nöropati gelişen hastalarda ağrı olmayabileceği dikkate alınmalıdır.
Bunun dışında bacaklarda soğukluk, üşüme hissi, renk değişikliği, tüylerin dökülmesi ve ileri periyotlarda güzelleşmeyen yaralar ve ülserler ortaya çıkabilir. Bu, şeker hastalığı olan bireylerde sık gözlenir. Bacaklarda ağrı olduğunda kesinlikle damarlar denetim edilmelidir.
Diyabet hastalarında birinci belirti ayak yaraları olabilir. Ayak yaralarının oluşumuna yol açan birkaç temel neden vardır: Denetimsiz şeker, denetimsiz diyet, damar tıkanıklığı ve darlığı (diyabetik vaskülopati), hudut hasarı (diyabetik nöropati), ayak hijyen şartlarının yetersizliğidir.
Diyabetik Ayak Teşhisi
Hastanın muayenesinde nabızlar alınamadığı vakit birinci teşhis usulü Doppler ultrasonografidir. Bununla sorun saptandıktan sonra tedavi öncesi planlama için anjiografi (damarların görüntülenmesi) yapılır. Bu teknik bilgisayarlı tomografi (BT), manyetik rezonans (MR) ya da katater anjiografi ile yapılabilir. En yanlışsız teşhis katater anjiografi ile konulabilmekle birlikte günümüzde BT ya da MR anjiografide yüksek doğrulukla teşhis konabilmektedir. Ayaklarında ağrı nedeniyle ayaklarını sabit tutamayacak hastalarda BT anjiografi tercih edilir. BT anjiografi damar kalsifikasyonlarını da göstermesi istikametinden MR anjiografiye üstündür.
Dikkat edilmesi gereken değerli bir mevzu hastada böbrek tutulumunun olup olmadığıdır. MR ve BT’ de kullanılacak kontrast husus denilen ilaçların böbreklere ziyan verebileceği dikkate alınarak süreç öncesi hastalarda kan üre ve kreatin testlerine bakılmalııdır.
Diyabetik Ayak Tedavisi
Cerrahi ve girişimsel radyoloji metotları mevcuttur. Girişimsel radyolojide damar darlık ve tıkanıklıkları yeniden direkt damar yolu ile girilerek tedavi edilir. Temel tedavi prosedürü balon ya da stent ile darlık yahut tıkanıklığın giderilmesidir.
Girişimsel radyoloji usulleri ile yapılan direkt ciltten (perkütan) balon ve stent tedavileri cerrahi metotlara nazaran kimi avantajlar sağlamaktadır. Bunların başında hastanede kalış mühletinin kısa olması gelmektedir. Bununda sebebi ameliyatta oluşturulan geniş ameliyat kesisinin bu süreçte oluşturulmamasıdır. Ciltten damara toplu iğne başı büyüklüğünde bir noktadan girilmektedir. Bunun dışında anestezi-narkoz gerektirmemesi, maliyetinin daha düşük olabilmesi, risklerinin daha az olması da kıymetli avantajlardır. Sonuçlar cerrahi ile tıpkı ya da daha âlâ olabilmektedir. Öbür kıymetli bir avantajı da birebir tedavi formülünün tekrar uygulanabilmesidir.
Damar darlık ve tıkanıklıklarının tedavisinde giriş yeri tıpkı taraf kasık, karşı taraf kasık ya da ayak bileği seviyesinden girilebilir. Kasıktan girilip aşağıya parmaklara, ayak bileğinden girilip kasığa gerçek teşebbüs yapılır. Kimi olgularda tıpkı anda hem kasıktan hem de ayak bileğinden giriş yapılarak darlık ve tıkanıklık kılavuz tel ile geçilir. Kılavuz tel üzerinden öncelikle balon gönderilerek tedavi yapılır. Balona ile damarda kâfi açıklık sağlanamadığı durumda bu bölüme stent uygulanır. Balon ve stent uygulamalarında kimi damarların yapısına bağlı olarak direkt stent ile tedavi yapılabilirken birtakım damarlar öncelikle balon ile tedavi edilir.
Diz altı ve uzun darlık ve tıkanıklıklarda damarın erken devirde tıkanması engelleyen ilaç salınımlı balonlar kullanılmaya başlanmıştır. İlaçlı balonların olağan balonlara nazaran bilhassa diyabetik ayak hastalarında daha düzgün sonuçlar verdiği gösterilmiştir. Darlık ve tıkanıklıkların geçilmesinde yeni teknoloji eseri trombektomi ve atherektomi sistemleri kullanılmakta damar tıkanıklıklarına yol açan trombüs ve atherom plakları da temizlenebilmektedir.
Girişimsel radyolojide uygulanan balon ve stent tedavilerinin uzun müddetli başarılı olabilmesi için hastanın kesinlikle ömür stilini değiştirmesi gerekmektedir. Tedaviden sonra tertipli kan sulandırıcı ilaçları kullanması, sigarayı bırakması, diyetinde yağlı ve kırmızı eti azaltması, kesinlikle şeker seviyesinin denetim edilmesi ve bol yürüyüşler yapması gerekmektedir. Hijene dikkat edilerek nizamlı yara bakımları da yapılmalıdır.
Tedavi edilmeyen hastalarda doku ya da organ kayıpları olmakta hastalar ayaklarını kaybedebilmektedir. Ömrü tehdit eden riskler de gelişebilmektedir.