Boşanma Sürecinde Çocukları Kimlik Krizinden Korumak İstiyorsanız… Kişilik gelişiminde en kıymetli kilometre taşlarından birisi çocuğun 3-5 yaş
dolaylarında hemcins ebeveynini modellemesidir. Kızlar bu devirde babalarını, erkek çocuklar ise bu periyotta annelerini modellemektedirler. Bu periyot Freud’un erişkin psikopatolojisinde izini sürdüğü ve pek çok ruhsal rahatsızlığın (nevroz) kökeninin dayandığını düşündüğü önemli bir gelişim evresidir. Bu devirlerde gelişimsel birtakım misyonlar vardır. Bu misyonları sağlıklı bir formda tamamlayanlar ruhsal gelişim için temel bir taşı yerine oturtmuş olurlar. Bu gelişimsel devirlerin her birinde yaşanan deneyimler kişilik iskeletini oluşturur. Freud’a nazaran, rastgele bir evreyi gerekliliklerini karşılayacak formda atlatamayan şahıslar takılıp kalırlar. Anne ve babanın boşanmış olduğu bir senaryo düşünelim. Bu üzere senaryoların pek birçoklarında ne yazık ki, ebeveynler boşanmadan ötürü suçluluk hissederler. Çocuklarına karşı Baba her fırsatta çocuğun gözü önünde annesini kötülüyorsa, örneğin ‘’Annen şöyle şöyle şöyle bir bayan olduğu için bu boşanma yaşandı. Anneni karakteri evliliğimizi bu duruma getirdi.’’ üzere tenkitler dahi çocuğun son derece kırılgan ve yaş (eğilip bükülmeye müsait) durumda olan benliğinde yaralar açabilir. Zira çocuk o devirde şöyle bir kriz atlatmaktadır. Bir erkek çocuğundaki gelişimsel oidepal krizini ele alalım. Çocuk karşı cinsteki ebeveynine büyük bir çekim duymakta ve içten içe ona sahip olmak istemektedir. Lakin bir dakika! Görünüşe nazaran babası ona sahiptir! Bu nedenle annesine sahip olmak için kendi iç dünyasında fantaziler kurar. Çocuk bu periyotta zihin teorisi geliştirmemiştir. Yani, kendi zihninin oburlarının zihninden ayrık olduğunun, kendi düşündüklerinin karşıdakiler tarafından bilinmediğinin farkında değildir. Bu nedenle, babasına duyduğu nefretin onun tarafından bilindiğini, veyahut anlaşıldığını düşünür. Bu durum ise, elbette babasının güzeline gitmeyeceği için, babasının kendisine nefret duyacağından ve ceza vermek gayesiyle kendisini hadım edeceğinden korkar. Hadım edilme korkusu Freudyen teoride önemli bir endişe olarak karşımıza çıkmaktadır. Babasının kendisini hadım edeceğinden korkan çocuk, babasıyla kendi iç dünyasında bir mutabakat yapar ve bir orta yolu bulur. Annesi babasının olacaktır. Çocuk babasına duyduğu nefreti aşağılara iteleyerek bu tipten bir mutabakata karar verir. Akabinde ise, ‘’Ben bir gün babam üzere biri olursam annem üzere birisi -de- benim olur.’’ diyerek bu üçlü çıkmazın içinden içine tepilmiş babaya öfke ve anneye sahip olma dileğiyle çıkar masraf. Bu durum kızlarda da benzeri bir halde gerçekleşmesi ve çözülmesi gereken bir gelişim evresidir. Oidepus kompleksi erkek çocuklarda görülürken, kızlarda bu periyotta görülen benzeri bir krizin ismi elektra kompleksidir. Kızlar hadım edilme korkusu deneyim etmeseler dahi, babaya sahip olma dileği, anneyi babayla paylaşmama isteği üzere öteki hisleri misal formda deneyim ederler. ‘’Bir gün annem üzere birisi olursam babam üzere birisine sahip olurum.’’ garantisi, genç kızlık devrine sağlıklı bir adım atabilmek için gereken bir gelişimsel
çözülümdür. Pekala Freud, bu periyoda neden ‘’oidepal dönem’’ ismini vermiştir? Michael S. Trupp’un Freud Üzerine isimli kitabında (s. 77-78) Oidepus kompleksinin Yunan mitolojisindeki kökenlerine rastladım. Buna nazaran, Oidepus’un öyküsünde beş kilit karakter vardır. Oidepus, Oidepus’un biyolojik babası Laius, Oidepus’un annesi ve Laius’un karısı Locasta, kral ve kahin. Efsaneye nazaran Oidepus’un annesine dünyaya getirdiği çocuğun babasını katledeceği malum olunur. Bunu kocasıyla paylaştığında kocası doğan öz çocuğunu gidip dağın başına bırakır. Bıraktığı çocuk bir çoban tarafından bulunur ve komşu krallığa götürülür. Oidepus krallıkta hükümdarın babası olduğunu zannederek büyütülür. Yıllar sonra Oidepus hükümdarın babası olmadığını öğrenir ve bir kahinin kapısını çalarak kendi hayat öyküsünün aslını kendisine malum etmesini ister. Kahin, hayat kıssasını tahliller ve şayet eski meskenine, biyolojik anne babasının yanına giderse babasını öldürüp annesiyle evleneceği tarafında bir kehanet öne sürer. Oidepus kahini yanlış anlayarak farklı bir kente,Tebai’ye masraf. Bu yabancı aslında kendisinin biyolojik babasıdır. Yabancıyı öldüren Oidepus, farklı bir kente gitse de kehanetten kurtulamamıştır. Pekala annesiyle ne vakit evlenecektir? Bir gün Oidepus, kaldığı kentin başındaki bir kara büyüyü bozmayı başarır. Bir bilmeceyi çözerek ülkenin başındaki bir büyüyü bozar ve bunun sonucunda kraliyet tahtına oturur. Bunun akabinde annesi olduğunu bilmediği Jocasta ile evlenir. Evliliğin akabinde ise yeni bir talihsizlik ülkeyi vurur. Bunun akabinde danıştığı kahin, Oidepus’a kenti terk etmezse bu talihsizliğin bitmeyeceğini söyler. Oidepus tüm kusurun babasını öldürmesi olduğunu anlar ve birden teğe annesiyle evlenmiş olduğunun ayırdına varır. Bunun akabinde kendi gözlerini kör eder ve annesi de kendisini asıp öldürür. Trupp, bu öykünün başlı başına bir talihsizlik serüveni olduğunun altını çizmektedir. Oidepal krizi sağlıklı bir biçimde çözümleyemeyen çocuklar, cinsel kimlik gelişimleri açısından bir ölçü ‘’talihsiz’’ bir başlangıç yapmış olurlar. Zira sağlıklı bir kimlik gelişiminin entemel kilometre taşlarından birisi öncelikle hemcins olan ebeveyni idealize etmektir. Bunun akabinde, sağlıklı bir biçimde cinsel kimliğini sürdürme ve ileride bir eş ile birlikte karşılıklı sevgi dolu bir alaka içinde bulunacak bir benlik algısı gelişebilir. Hemcins ebeveynini hatalı, yetersiz, o yahut bu sebeple ‘’kötü’’ gören çocuk onunla inançlı bir özdeşim kuramaz. Bu durum ise, çocukta doğal bir süreçte atlatılabilecek olan kimlik krizinde bir takılıp kalma durumu ortaya getirebilir. Freud bu çeşitten bir takılıp kalmaya ‘’fiksasyon’’ ismini vermektedir. Oidepal fiksasyon geliştirmiş beşerler, tedavi edilmedikleri takdirde ömür uzunluğu, şuur seviyesinde yahut şuur altında kimlik krizini atlatamadan yaşayabilirler. Özetle, boşanma periyodunda ve sonrasında, çocuğun ebeveynlerini idealize etme gereksinimleri göz önünde bulundurularak ebeveynler ve başka geniş aile bireyleri çocuğun yanında ebeveynlerden birisini yahut ikisini suçlayıcı, yargılayıcı yahut aşağılayıcı tabirler kullanmaktan son derece kaçınmalıdır. Bu hususta aile içinde gösterilen itina, çocuğun sırf kimlik gelişimi için değil, ebeveynleriyle sürdüreceği alakanın sıhhat ve kalitesi için de son derece kritik değer taşımaktadır.
Boşanma sürecinde çocukları kimlik krizinden korumak istiyorsanız…
