YAS VE KAYIP
Doğum üzere vefat de hayatımızın doğal bir kesimidir. Yeniden de yüzyıllar boyunca kayıp ve yas süreçleri insan ruhunu en çok yaralayan yaşantılardan biri olmuştur.
Her insanın yas süreci kendisine mahsus olsa da uzmanlar tarafından sıklıkla görülen ve sınıflandırılan evreler bulunmaktadır. İsviçreli psikiyatrist Kübler Ross’a nazaran bu sıralama:
İnkar,
Öfke,
Pazarlık,
Depresyon,
Kabul evrelerinden oluşur. Bu yazımızda bu süreçleri yakından inceleyeceğiz.
İnkar
Birden fazla kişinin yakınının öldüğünü kabul edemediği ve buna adapte olmakta zorlandığı bir vakit dilimidir. Sevdiğimiz insanın ölmediği olasılıklara inanmak ister ve mantığa uymayan senaryolar oluştururuz. Bunun nedeni yaşadığımız yası şimdi tam olarak çözümleyemememiz ve bu durumla başa çıkamamamızdır. Bilinçaltımız da bu durumun inanaılmazlığını dayanaklar. Kaybettiğimiz kişi düşlerimize girer ve tekrar tekrar kendimizi onun yaşadığına ikna olmuş halde buluruz.
Birçok insanın bir yanı yası kabullense de öteki bir yanıyla hala içten içe kaybına inanamayabilir. Örneğin kişi günlük hayatına devam ederken bir anda kendisini kahvaltıda vefat etmiş babasına çay koyarken bulabilir. Bu çift taraflı inanaca ‘bölme’ denir.
Öfke
Kaybımızın mutlaklığı anlaşılınca bu mecburî ayrılığın verdiği öfke kademesi başlamış olur. Kişi kendisine, etrafına, bahtına hatta kaybettiği yakınına bile öfke duyabilir. Bu durumun ana nedeni her ayrılığın beraberinde getirdiği reddedilme duygusudur. Kişi birinci ayrılıklarını çocukluk periyodunda ailesine karşı yaşamıştır ve bu ayrılıklar ne olursa olsun çocuk için tehdit edicidir. Bu nedenle gelişimimiz boyunca ayrılıklar ve yakınlık kurmaya dair engellendiğimiz durumlar bizim öfke ve başka olumsuz hisleri hissetmemize neden olur.
Örneğin eşini çok seven ve ona çok bağlı bir insan, eşinin vefatından sonra artık hayatında olmayacağı için ona büyük bir öfke duyabilir. Lakin bu hislerden ötürü birden fazla vakit suçluluk duyacaktır. Zira toplumumuzda yas sürecinde sırf üzüntü ve hasret üzere hisler kabul gördüğü için çaresizlikten doğan ve pek olağan olan öfke hissini aktarmakta ve dayanak bulmakta zorlanacaktır.
Pazarlık
İnkar ve öfke süreçlerinin akabinde pazarlık süreci gelir. Kişi artık yakınını kaybettiğinin farkındadır ama ona olan hasreti yakasını bırakmaz. Mevti nedenlere bağlamak ve onunla olan ilgisini çözmek için pazarlığa tutuşur.
‘Son gün onunla hastanede kalsaydım.’, ‘Kazadan evvel onu arayıp konuta çağırsaydım.’, ‘Keşke ona, onu ne kadar çok sevdiğimi daha fazla söyleseydim.’ üzere suçluluk içeren cümlelerle sonucu değiştimeyi umar. Bu senaryolar birçok vakit mantıkdışı olsalar bile kişi bu ihtimallerle yakının günlük hayattaki varlığını devam ettirmeye çalışır. Zira onu kaybetmek istememektedir.
Depresyon
Depresyon periyodu artık yakınımızın kaybını tam manasıyla idrak ettiğimiz bir devirdir. Sevdiğimiz kişinin geri gelmeyecek olması bizi derin bir kedere sokar. Bu hüzünden ötürü günlük işlerimizi devam ettiremeyecek bir duruma geliriz.
Ani bir kayıp, kaza ya da travma sonucunda oluşan komplike yaslarda bu periyot yıllarca sürebilmektedir. Kişi yakınıyla olan ilgisindeki son liman olarak ıstırabına saplanır ve ve gittiği her yere açısıyla birlikte onu da götürmüş olur.
Kabul
Kişi depresyon kademesini bastırmadan, farkındalıkla geçtikten sonra yasın son kademesi olan ‘Kabul’ kademesine geliriz. Bu evrede kişi artık hislerini denetim edebiliyor haldedir ve günlük hayatına yine adapte olabilir. Lakin bu durum kaybın unutulduğu ve acının artık beşere işlemediği manasına gelmez. Yas bitmeyen bir süreçtir ve kaybımıza olan hüznümüz tıpkı ona olan sevgimiz üzere son bulmayacaktır. Sırf yoğunluğu değişir ve bu kayıpla yaşamayı öğreniriz.
Psk. İkbal Öztürk
YAS VE KAYIP
Doğum üzere vefat de hayatımızın doğal bir kesimidir. Yeniden de yüzyıllar boyunca kayıp ve yas süreçleri insan ruhunu en çok yaralayan yaşantılardan biri olmuştur.
Her insanın yas süreci kendisine mahsus olsa da uzmanlar tarafından sıklıkla görülen ve sınıflandırılan etaplar bulunmaktadır. İsviçreli psikiyatrist Kübler Ross’a nazaran bu sıralama:
İnkar,
Öfke,
Pazarlık,
Depresyon,
Kabul etaplarından oluşur. Bu yazımızda bu süreçleri yakından inceleyeceğiz.
İnkar
Birden fazla kişinin yakınının öldüğünü kabul edemediği ve buna adapte olmakta zorlandığı bir vakit dilimidir. Sevdiğimiz insanın ölmediği olasılıklara inanmak ister ve mantığa uymayan senaryolar oluştururuz. Bunun nedeni yaşadığımız yası şimdi tam olarak çözümleyemememiz ve bu durumla başa çıkamamamızdır. Bilinçaltımız da bu durumun inanaılmazlığını dayanaklar. Kaybettiğimiz kişi hayallerimize girer ve tekrar tekrar kendimizi onun yaşadığına ikna olmuş halde buluruz.
Birçok insanın bir yanı yası kabullense de öbür bir yanıyla hala içten içe kaybına inanamayabilir. Örneğin kişi günlük hayatına devam ederken bir anda kendisini kahvaltıda vefat etmiş babasına çay koyarken bulabilir. Bu çift taraflı inanaca ‘bölme’ denir.
Öfke
Kaybımızın mutlaklığı anlaşılınca bu mecburî ayrılığın verdiği öfke evresi başlamış olur. Kişi kendisine, etrafına, mukadderatına hatta kaybettiği yakınına bile öfke duyabilir. Bu durumun ana nedeni her ayrılığın beraberinde getirdiği reddedilme duygusudur. Kişi birinci ayrılıklarını çocukluk devrinde ailesine karşı yaşamıştır ve bu ayrılıklar ne olursa olsun çocuk için tehdit edicidir. Bu nedenle gelişimimiz boyunca ayrılıklar ve yakınlık kurmaya dair engellendiğimiz durumlar bizim öfke ve öteki olumsuz hisleri hissetmemize neden olur.
Örneğin eşini çok seven ve ona çok bağlı bir insan, eşinin vefatından sonra artık hayatında olmayacağı için ona büyük bir öfke duyabilir. Lakin bu hislerden ötürü birden fazla vakit suçluluk duyacaktır. Zira toplumumuzda yas sürecinde sadece tasa ve hasret üzere hisler kabul gördüğü için çaresizlikten doğan ve pek olağan olan öfke hissini aktarmakta ve takviye bulmakta zorlanacaktır.
Pazarlık
İnkar ve öfke süreçlerinin akabinde pazarlık süreci gelir. Kişi artık yakınını kaybettiğinin farkındadır lakin ona olan hasreti yakasını bırakmaz. Mevti nedenlere bağlamak ve onunla olan bağlantısını çözmek için pazarlığa tutuşur.
‘Son gün onunla hastanede kalsaydım.’, ‘Kazadan evvel onu arayıp konuta çağırsaydım.’, ‘Keşke ona, onu ne kadar çok sevdiğimi daha fazla söyleseydim.’ üzere suçluluk içeren cümlelerle sonucu değiştimeyi umar. Bu senaryolar birçok vakit mantıkdışı olsalar bile kişi bu ihtimallerle yakının günlük hayattaki varlığını devam ettirmeye çalışır. Zira onu kaybetmek istememektedir.
Depresyon
Depresyon periyodu artık yakınımızın kaybını tam manasıyla idrak ettiğimiz bir devirdir. Sevdiğimiz kişinin geri gelmeyecek olması bizi derin bir kedere sokar. Bu ıstıraptan ötürü günlük işlerimizi devam ettiremeyecek bir duruma geliriz.
Ani bir kayıp, kaza ya da travma sonucunda oluşan komplike yaslarda bu periyot yıllarca sürebilmektedir. Kişi yakınıyla olan ilgisindeki son liman olarak ıstırabına saplanır ve ve gittiği her yere sıkıntısıyla birlikte onu da götürmüş olur.
Kabul
Kişi depresyon kademesini bastırmadan, farkındalıkla geçtikten sonra yasın son etabı olan ‘Kabul’ etabına geliriz. Bu etapta kişi artık hislerini denetim edebiliyor haldedir ve günlük hayatına tekrar adapte olabilir. Ama bu durum kaybın unutulduğu ve acının artık beşere işlemediği manasına gelmez. Yas bitmeyen bir süreçtir ve kaybımıza olan kederimiz tıpkı ona olan sevgimiz üzere son bulmayacaktır. Sırf yoğunluğu değişir ve bu kayıpla yaşamayı öğreniriz.
Psk. İkbal Öztürk
