İnsanlar bazen dini inançlarının tesiriyle yaşadıkları felaketin sebebini işledikleri makus amellere dayandırabilirler. Mağdur travmaya bu gözle baktığında, unuttuğu birçok davranışını hatırlayıp, başına gelenlerin sebebini burada aramaya başlar.
Mağdurun felaketi travmayla bağdaştırmasının bir öbür münasebeti de, geçmişte dini mevzularda aklına gelen olumsuz kanıların, bugün ki yaşantısını oluşturduğu fikridir. Temelinde, birtakım niyetlerin istemsiz biçimde dini kıymetlerine birçok kişinin aklına geldiğinden habersiz olarak ya da bu gerçeği bilmesine karşın, görmezden gelerek, elinde olmayan fikirlerinin cezasını çektiğine inanır.
“Herkes ektiğini biçer” kanısının sıkça vurgulandığı ve en ufak bir kuraldan uzaklaşmanın bile cezalandırıldığı aile ortamında büyüyen bireyler, yaşadıkları trajedileri hak ettiklerine inanırlar. Bu cins öğretilerle yetişen kimseler, suçlayacakları somut bir şey bulamasalar da, kendilerini itham etmeyi sürdürürler.
Olanlardan kendini sorumlu tutma kanısı, bireyde genelleşmiş anksiyeteye yol açabilir. Kişi bu durumda başına bir şey geleceği ile ilgili o kadar ağır bir korku yaşar ki, bu dert hayatının birçok alanında kaçınmaya sebep olur.
Travmatik yaşantı sonrası iç hesaplaşma yapan kişinin reaksiyonlarından birisi de, bundan sonra öteki aksiliklerin da maksadı olacağına inanmasıdır. Bilhassa birden fazla olaya maruz kalan kimse de, bu tıp bir reaksiyonun oluşma mümkünlüğü yüksektir. Yeni bir felaketle daha karşılaşacağını düşünenler, bunu tetikleyeceğini varsaydıkları durum, kişi ya da yerlerden uzak durmaya başladıkça çeşitli fobiler geliştirebilirler.
Travma sonrası birinci periyot yansıların ve sonradan oluşacak uzun vadeli ruhsal meşakkat ve semptomların ortaya çıkardığı kanılardan birisi de, kişinin kendi geleceği ve mukadderatı üzerinde mutlak denetimi olduğu faraziyesidir. Çocukluğundan itibaren bu fikir ile büyüyen bireyin, geçirdiği travma sonrası varoluşu ile ilgili temel varsayımlarının çok kıymetlilerinden birisi zıt yüz olmuştur. Başına kötülük gelmeyeceğine ait inancı ne kadar güçlüyse, felaketle karşılaştığı anda yaşadığı şok ve sarsıntı da o oranda şiddetlidir. Bu yıkım onu, hayatta ziyan görebileceği ve hatta her an yok olabileceği gerçeğiyle yüzleştirmiştir. İnsan eli ile gerçekleşen travmaların tesiri daha da şiddetlidir. Kendisine niyetli olarak ziyan verildiğinde ya da en azından bu türlü olduğuna inandığında bu şiddet artar. Çünkü, bir diğerinden kötülük görebileceğini anlamıştır. Kötülük gördüğü kimsenin tanıdık ve emniyetli biri olması durumunda ise, yaşadığı olaya vereceği reaksiyonun derecesi en üst düzeye ulaşır. Bütün bunların yanı sıra mağdur da, hiç kimseye güvenmemesi gerektiğine dair bir kabul oluşur.
Ercüment Doğan, Ph.D.
Klinik Psikolog