Saatler süren, bir türlü bitmek bilmeyen, asla kâfi olduğuna inanılmayan paklık rutinleri…
Temizlik yapmaktan hoşlanan sistemli ya da titiz bir insan olmaktan bahsetmiyorum, her şey yolunda ve sistemli olduğunda uygun hissederiz, pak olmak kültürümüzde de övülür, paklık imandan gelir deriz. Pak mesken, pak bir otomobil, nizamlı bir ofis… kim istemez ki
Peki pak olmak neden insanın hayatını zorlaştırsın? Hele de içinde bulunduğumuz pandemi günlerinde bu kadar kıymetli hale gelmişken.
Elbette bahsettiğim olağan kabul edilebilecek bir paklık değil.
Sil, süpür silkele, sonra yine ve yeniden…
Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB), kişinin günlük ömür aktivitelerini bozacak halde tekrarlayan fikir ve davranış örüntüsüne girmesidir. Zihinde istemsiz bir formda beliren ve bireyde huzursuzluk yaratan fikirlere obsesyon (takıntı), bu obsesyonların yarattığı huzursuzluğa karşı kişinin rahatlamak için yaptığı davranışlara kompulsiyon yahut ritüel deriz.
Obsesyonlar kişinin kendini akan ırmağın sularının doğal akışına bırakamamasıdır aslında, doğallığı bozulmuş, spontanitesi kaybolmuş kişi istikrarını ve doğallığı tekrarlar ve simetriyle bulmaya çalışır.
Obsesif Kompulsif Bozukluklar ortasında yerini alan ve kişinin hayatını sahiden zorlaştıran ve yaygınlığı azımsanmayacak olan paklık takıntısı, ne kadar temizlenirse temizlensin o kirden arınmayacağı fikri ile el ele masraf.
Farklı nedenlerle ortaya çıkabilen hijyen takıntısı farklı nedenlere bağlanmakla birlikte kökeni çoklukla geçmiş ömür travmalarına dayanmaktadır. Geçmiş hayattan gelen olumsuz hislerin meydana gelmesine sebep olan tecrübelerden kaçınmak ismine savunma olarak kirli olduğu inancı ile her şeyi temizlemek davranışı ortaya çıkmaktadır. Ayrıyeten çevresel ve genetik faktörlerin de tesiri göz gerisi edilmemelidir.
Aile içerisinde kurulan bağın niteliği, ebeveynlerin pek çok davranışı, pis, kirli ya da makûs olarak değerlendirmesi, aile üyelerinin paklık hastalığı, cinselliğin, günah, ayıp ve pis olarak kıymetlendirilmesi ve bastırılması, şiddete maruz kalmak, ilgi ve gereksinimlerinin karşılanamadığı bir ortamda yetişmek…
Temizlik hastası olan şahıslar çoklukla yineleyen paklık davranışlarının mantık dışı olduğunun farkında olsalar bile, başlarının içinde dolaşan ve onları daima meşgul eden rahatsız edici niyetlerin tesirinden bir an evvel kurtulabilmek ismine bu niyetlerini harekete dönüştürürler.
Temizlik davranışı hangi düzeye kadar ‘normal’ hangi düzeyden sonra ‘anormal’ ya da bir bozukluk olarak kabul edilebilir dediğimizde şunları söyleyebiliriz.
Bir kişinin günlük hayatının akışını bozan, fonksiyonelliğine pürüz olduğunda, hayatın olağan akışı içerisinde devam etmekte zorlanmalar başladığında ya da etrafla bağlar etkilendiğinde paklık hastalığından kelam edilebilir. Tüm bunların dışında bariz bir kirlilik ya da dağınıklık olmasa bile ağır bir paklık yapma isteği duymaya başladığınızda ve saatlerce bitmek bilmeyen halde paklık yapmaya başladığınız da bu bir sorun haline gelir.
Temizlik hastalığı için belirtiler nelerdir?
Temizlik hastaları için ferdî temizlikleri çok kıymetlidir. Duş alma mühletleri, başkalarına nazaran daha uzundur ve ne kadar yıkansalar bile akıllarının bir köşesinde hala tam manasıyla temizlenmediğine dair soru işaretleri vardır.
Sürekli kirlenme korkusu ile karşı karşıya kalan paklık hastaları tekrarlayan bir formda el yıkama takıntısına sahiptir. Birtakım ileri olaylarda elleri sık sık ve birtakım hijyen unsurları ile yıkamak kaynaklı yaralar ya da çatlaklar oluşabilir. Kirlerin hiçbir yere ulaşamayacağına inanma kanısı nedeniyle bunu birden çok tekrarlı yapan paklık hastaları da bulunmaktadır. Paklık yaparken 3,5,7 üzere tekrarlara muhtaçlık duyması da diğer bir davranış örüntüsüdür.
Temizlik hastaları bilhassa yaşadığı alana dışarıdan gelen her şeyi pis bulduğu için tekraren kez yıkama ihtiyacı hissedebilir. Ne kadar paklık yapılırsa yapılsın kâfi gelmez, pis olduğu fikri devam eder, pislikten arınmadığını düşünür.
Bu davranışlar kişinin aile ve etrafını de bariz derecede olumsuz etkilemektedir.
Temizlik hastalığı yaşayanlarda da birtakım durumlara karşı takıntılı davranışlar görülebilir. Birtakım hastalarda daima olarak kirli olma niyeti kendini gösterirken, kimi paklık hastaları karşılaşılabilecek olumsuz durumlar ile tekrarlayan niyetlere sahip olduğu davranışlarını kaçınmak maksatlı yineleyebilir. Mesela ellerimi 3 kez yıkamazsam, anneme bir şey olabilir ( çoklukla felaket senaryoları )
Peki ya tedavisi mümkün müdür?
Elbette, tıpkı başka ruhsal rahatsızlıklarda olduğu üzere hijyen hastalığına sahip şahısların tedavi edilmesi hayatlarını sağlıklı bir halde devam edebilmelerini sağlar. Birtakım olaylarda ilaç tedavisi ve psikoterapi önerilirken, birden fazla defa psikoterapi kâfi olmaktadır. OKB ve takıntıların tedavisinde kullanılan en faal metot bilişsel davranışçı terapi sistemidir.
Ellerine bir pislik bulaştı diyelim, 1, 2, 3, 10, 20, 50 ve 100 sefer yıkadın. 50. yıkaman ile 100. yıkama ortasında bir fark var mıdır? Pekala neden 100 sefer yıkama…
Aslında paklık hastalarıyla tedavi sürecinde en değerli kademe bilişsel tekrar yapılandırma yapabilmektir. Zihnimiz aksiye odaklanma eğilimindedir, takıntı ise zihnin olumsuz filtresine daima odaklanıp, tuzağa düşüren ve sizi daima esir üzere hayata birebir delikten bakmanıza neden olan, tekrarlara sahiptir. Bilişsel terapi ile yapılan tekrar çerçeveleme sayesinde kişinin çarpıtılmış fikirleri ile çalışır.
Pollyannacılık üzere bir olumluya odaklan geçer her şey demek yerine bir uzman eşliğinde keşfe çıkmak ve bulaşan şeyin kirlilik mi yoksa tekrarlayan kanılar mi olduğunun keşfi .
Çok ağır paklık takıntısı yaşıyorsanız nitekim neyi temizlemeye çalıştığınıza bakın, elleriniz ya da meskeniniz değil temizlemeye çalıştığınız aslında fikirleriniz. 50 sefer yıkadığınız şey, niyetler ve kaygınız…
Tüm tekrarlayan davranışlar bir nebze olsun niyetler ve onun yarattığı korkuyu giderebilmek için yapılmaktadır. Şayet niyetlerle dünyaya bakarsak korkular peşimizi bırakmayabilir. Fikirler algısaldır, algılarımız bazen bizi yanıltabilir. Bizler olumsuz öykülere odaklanma eğilimindeyiz (zihin böyledir, uçuşur ve olumsuz odaklanma eğilimindedir) Lakin öykülerde kaybolmak, elimizi de konutumuzu de yıkatır durur bize. Her fikrin akış halinde olduğunu ve konuk olduğunu kabul etmek geçmiş ve gelecek ilişkilerinden bağımsız olarak kabul etmek.
Aile ve etraf takviyesi unutulmadan bir uzman eşliğinde keşfederek.
Kirlenmekten kaçmak için temizlemek yerine kirlenebilme ihtimalini kabul etmek. Tekrarlayan niyetleri rahatlatmak için yapılan döngüsel davranışları görebilmek.
