Cinsel istismar, psikososyal gelişim sürecini sona erdirmiş ve yaş olarak küçük sayılan bir çocuğun, kendisinden yaşça büyük bir birey tarafından cinsel haz almak maksadı ile kullanılmasıdır. Genital kısımlara dokunma, teşhircilik, röntgencilik, pornografiden ırza geçmeye kadar, çok hacimli tüm tavır ve davranışları kapsamaktadır (Polat, 2016, s.103).
Çocuklar ile görüşme yaparken irtibatı kolaylaştıracak kimi hünerler vardır. Bunlar: “Empati kurma hüneri, kuralsız bir biçimde müspet bakabilme mahareti, samimiyet, aktif dinleme, krizi yönetim etme ve ya çözme becerisi” olarak sıralanabilir. Bunlara ek olarak görüşmecinin ise yetişkinler kadar güçlü olmadıklarının farkında olup, kendileriyle konuşuyormuş üzere bir irtibat sergilemekten kaçınması gerekmektedir.
Cinsel istismar olaylarında görüşme sırasında çocuğun bulunduğu gelişim periyodu de görüşme şartları açısından değer arz etmektedir. Bu yüzden bakım veren şahıstan alınacak olan bilgiler ehemmiyet taşımaktadır. Bununla birlikte aileyle yardım sağlayıcı bir birliktelik kurmak, bu durumda aile bireyleri tarafına ilgilenildiği bildirisini iletmek, beklentileri ve gayeleri açıklığa kavuşturmak ile görüşmecinin otoritesini ve gücünü açıklığa kavuşturması gerekmektedir (Polat, 2016, s. 141-147).
Cinsel istismar hadiselerinde sığ ferdî bir terapiye ek olarak, gerekli görüldüğü takdirde, küme ve ya aile terapisi de uygulanabilmektedir. Olgunun birinci gerçekleştiği devirde, aile içi istismar hadiselerinde tabip ile hastanın ortasında kurulan alaka, çocuğun travmasından sonra kurduğu birinci sağlıklı bağ olarak kıymetlendirilebilir. Genel olarak kendilerini yalnız, terk edilmiş ve hatalı hissederler. Bu üzere durumlarda destekleyici bir yaklaşım usulü benimsenmelidir. Bu üzere durumları ortadan kaldırmanın en tesirli yolu, cinsel istismarın oluşmasını engellemeye yönelik programlar geliştirilmesidir. Bu halde çocuklar ihtimal dahilinde olan istismar hallerini tanımlamayı ve uygun bir yolla reaksiyon vermeyi benimsemiş olmalıdır. Tekrar bu programlar dahilinde güvendikleri bir yetişkin bireye olayı anlatmayı öğrenmeleri de beklenmektedir (Taner & Gökler, 2004, s. 85).
Cinsel istismar edilişten çabucak sonra mağdur çocuğun muayenesi iki kademede yapılmalıdır. Birinci kademede istismarın akut fizikî ve ruhsal bulguları saptanmalı; ikinci evrede ise gebelik ve cinsel yolla bulaşan hastalıkların tespit edilmesi gerekmektedir. Yeniden ikinci basamakta örselenme sonrası gerginlik bozukluğu üzere ruhsal bulguların saptanmasına yönelik süreçler de bu kademede yapılmalıdır. Cinsel atak mağdurlarına yapılacak her müdahale için aydınlatılmış onam almak kaidedir.
Başlamadan evvel görüşmeci tarafından bilinmesi gereken bahisler şu formda sıralanabilir:
– Çabuk tasa etme, dikkat dağınıklığı, yorulma ve sıkılma küçük çocuklar ile görüşme sırasında rastlanabilecek sorunlardır. Bu sebeple birkaç orta ile birlikte görüşme yapılması gerekebilir.
– Bütün olasılıklara açık olunmalıdır. Bildirimin ne kadar inandırıcı olduğu, onun bir o kadar gerçekliğini yansıtmaz. Bilakis inandırıcı olmayan bir durumda ihtimalsiz görünen bildirimler cinsel istismar hadisesi olarak sonuçlanmış olabilir.
– İstismar açığa vurulduğunda ekseriyetle en berbatı olarak değerlendirdiği olaylar, en sonda aktarılır.
-Tehdit edilmişlikleri ve ya tembih edilmişlikleri vardır. Tehdidi gerçekleştirebileceği korkusu ile sessiz kalabilirler.
-Şüpheli istismarcı hakkında dikkatli yorumlar yapılmalı. Muhtemel bir ihtimal ile çocuğun güvendiği şahsa de yargılayıcı bakmasına sebep olunmamalıdır.
– İstismarı açığa vuran çocuklar, sonuçlardan korkarak söylediklerini geri alırlar. Bu durumda da olayın gerçekliği ve ya yanlış olması söylenenlerin kıymetlendirilmesine bağlı olarak belirlenir.
– Cinsel istismar olayları oyun terapisi çerçevesinde gerçekleştiğinde, hayal gücüne teşvik devreye girip, alınacak bilgileri kirletebilir (Polat, 2016, s. 151-152).
Hekim tarafından, mağdur çocuğa itimat verici bir biçimde yaklaşım sergilenmeli, rahatlatıcı olunmalı, hürmet ile yaklaşılmalı, görüşme ve muayene sonuçları hakkında, çocuğun anlayabileceği bir halde kendisine ve yaşına uygun bir tertip ile bilgi aktarılmalıdır. Çocuğun yaşına bağlı olmak üzere ebeveyninden ve ya sorumlu olan birey her kimse ondan yazılı onam alınmalıdır. Ortamın çocuğun fizikî şartlara ayak uydurabileceği bir halde dizayn edilmiş olması gerekmektedir.
Hekimin birinci vazifesi olarak tedaviyi uygulamak, duygusal açıdan rahatlamak ve inanç vermek temel vazifeleridir. Mümkün olduğunca kısa vakitte muayene sonuçları hazırlanmalı ve isimli rapora geçilmelidir. Çocuk istismarı çeşitleri göz önünde bulundurularak hangi tıpta bir ihmal ve istismar olduğu açık bir halde ortaya çıkartılıp belirtilmelidir. Muayene sonucunda cinsel taarruza dair rastgele bir düşündürücü bulgu da bile yetkililere ve gerekli mecralara bilgi verilmelidir. İstismar büyük ölçüde belli bir vakit bâtın kalır ve olgudan çabucak sonra belirlenemez. Bu üzere durumlarda muayene zamanlaması dikkatli ve istikrarlı bir formda belirlenmelidir (Özdemir & Celbis, 2012, s. 57-58).
5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 280. unsurunun içeriğine bakıldığında; isimli bir olgu olarak sayılan istismar ile karşılaşıldığı vakit, doktor tarafından gerekli mecralara ve isimli makamlara bildirilmesi konusundaki yasal husus hakkında bilgi sahibi olunabilir (Kolektif, 2016, s. 8).
Cinsel istismar ve aile içi cinsel istismar olgularında çok boyutlu ve multidisipliner çalışmanın değeri büyüktür. Zira var olan sorun aileyi çok boyutlu etkilemektedir. Bu kıymetlendirme sürecinde, çocuk ve ailenin bir arada irdelenmesi gerekmektedir (Küçükkaraca & Albayrak, 2016, s.103).
Fizik muayeneden evvel hikaye alınmalı ve olabildiğince çocukla birebir ve yalnız görüşülmelidir. Görüşme müddetince sorular ve cevaplar rastgele bir kayıt aygıtı tarafından manzaralı bir formda kaydedilmemelidir. Bu durumun çocuktaki posttravmatik sürecin tekrar ortaya çıkmasını engellemek ismine yapılmaktadır. Nötral bir tonda yapılması gereken görüşme için tehditkar olmayan sessiz bir ortam seçilmeli ve çocuğa verilecek birinci bilgi olarak görüşmenin hedefi; onun lisanına uygun bir halde aktarılmalıdır. Görüşmenin yapıldığı ortamda çocuk ile doktor birebir hizada oturmalı ve engelleyici bir durum kelam konusu olmamalıdır.
Haber muhabiri stilindeki “Kim, ne vakit, nerede?” üzere soruların sorulmamasına itina gösterilmeli; bunların yerine açık uçlu sorular sorarak çocuk konuşmaya teşvik edilmelidir. Bu açık uçlu sorulara “söylemek istediğin öbür şeyler de var mı?” ya da “daha sonra ne oldu?” örnek olarak verilebilir. Bu sorulara karşılık alınan karşılıklarda çocuğun reaksiyonlarına dikkat edilmeli ve görüşülecek başka bağlı bireyler ile başka ayrı görüşülmelidir. Aileden alınan doğum hikayesi, daha evvel rastgele bir fizikî ya da ruhsal bir hasar görüp görmediği, hastanenin acil servisine ne sıklıkla müracaat yaptığı, gerekli aşıların yapılıp yapılmadığı, gerekli besin kaynaklarının karşılanıp karşılanmadığı, hastanede yatılı olarak kalıp kalmadığı ve bunun üzere hususlarda bir grup bilgiler alınmalıdır. Çocuk hastaneye getirildiğinde bakımını üstlenen kişinin yanında olup olmadığı ve tıbbi tedavi başvurusu için gecikme olup olmadığı bu konuda dikkate alınması gereken unsurlardandır. Görüşmeden sonra tutulan rapor kronolojik bir formda rapor haline getirilmeli ve en yakın toplumsal hizmetler, çocuk esirgeme kurumu ve ilgili isimli makamlara aktarılmalıdır (Yarar & Yarış, 2011, s.181).
Cinsel istismara maruz kalmış çocuklarda, istismara yönelik bir belirtinin ya da olağan hayat şartlarına dair olağandışı bir duruma rastlanmaması istismar olmadığı manasına gelmez. Bunu belirlemek için de geniş çaplı teğe inceleme yapılması gerekir. Yapılan incelemede alınacak olan anamnez ile birlikte gelen çocuğun postürü, buna ek olarak kıyafetindeki leke ve ya yırtıklara dikkat edilmesi gerekmektedir. Bu nedenle yasal inceleme evreleri ile birlikte, objektif bulgularla birlikte biyolojik örneklerinde incelenip, kıymetlendirme sürecine katkı sunması gerekmektedir (Demirci, Doğan, Erkol & Deniz, 2008, s.47).
Küçük çocuklarla yapılan görüşmede algılanacak olan bilgilerin mutlaklığını arttırmak için; çocuğun üzerinde otorite kurma üzere tarafların ortadan kalkması; açık uçlu sorularla başlayıp, spesifik sorulara yanlışsız kayılması; gerekli ayrıntıların çocuğun gelişim seviyesine nazaran ayarlanması; çocuğun işaret ettiklerinin takip edilmesi; kapalı uçlu soruların üst üste sorulmaması; rüşvet verilmeyip, tehdit edilmemesi ve aldatılmaması; seçici ödül kullanılması gerekmektedir. Bilgi toplama evresinde sorunun ve hislerin odak noktasına dikkat edilmesi gerekir. Bunlarla birlikte şartlara, yere ve olaylara ait odak noktasıyla birlikte bireylere ve ilgilere de odaklanmak gerekmektedir. Yeniden odak noktası olarak değerlendirilebilecek kavramlardan biri de “sırlar, dokunma ve mahrem kısımlardır (Polat, 2016, s.152-153).
Değerlendirme sürecinde değer arz eden bir diğer kavram da çocuğun zeka seviyesidir. Şayet zeka geriliği tanısı almış bir çocuk ile karşılaşılırsa çocuğa karşı uygulanan cinsel istismar hareketini ve sonuçlarını ne kadar etkilediği düşünülmeli ve belirtilmelidir. Bunlarla birlikte görüşmenin yapılacağı ortam, çocuk dostu ve inançlı bir ortam olması gerekmektedir. Çocuktan bilgi alabilmek ismine odaya konulabilecek çeşitli gereçler konulmalıdır. Ortam kuralları rahat ve telefon, alarm üzere öteki bireyler ve ya objeler tarafından görüşmenin bölünmemesi gerekmektedir. Çocuğun tek başına görüşmeci olması ya da güvendiği biri ile birlikte görüşmeci olması konusundaki tartışmalar çeşitli kaynaklarda devam etmektedir.
Hekim, görüşme mühletince çocuğun kendini hatalı hissetmesine mani olmalı ve inançlı bir ortamda olduğunu hatırlatmalıdır. Olumsuz gidişat yerine, kişinin olumlu davranışlarına odaklanmayı ve ön plana çıkarmayı sağlar. Görüşmeye okul, hobiler toplumsal hayat, oynanılan oyunlar üzere çocuğun alışkın olduğu genel hususlardan başlanılır. Bunlarla birlikte tüm bir günü anlatması ya da geçmişte yaşadığı hoş anılarıyla ilgili rastgele bir şeyler anlatması da istenilebilir. Bu tıp sorular uzman kişi ile inanç ilgisi kurulmasına ve çocuk tarafından görüşmenin nasıl olacağına dair bilgi sahibi olmasına yönelik yatırımlar olarak değerlendirilmelidir. Otoriter bir duruş sergilenmemeli ve işbirlikçi olunmalıdır (Güler, Yıldırım, Kütük & Toros, 2016, s.99).
3. Öneriler
Görüşme ortamlarında görüşmecinin kapıya yakın tarafta ve kendi mümkün bir soruna karşı dışarıya atabileceği arada oturması gerekmektedir. Çocuktan ve yakınlarından alınan hikaye ile bir sonraki görüşmede ortamı hikaye ile kıymetlendirerek dizayn edilmesi, çocuğun kendini daha inançta hissedip çözülmesini sağlayabilir. Cinsel istismar yalnızca temas kurularak sağlanan bir durum değildir; bu yüzden görüşme ortamında cinsel nesne olarak değerlendirilebilecek mümkün objeler bulundurulmamalıdır.
Eğitim programları düzenleyerek, çocukların ve ailelerin bu hususlarda bilinçlenmesi ve karşı karşıya kalınması sonucu başvurulacak yerlerin tanıtılması istismar oranının azalması ismine yapılabilecek kimi çalışmalardır.
KAYNAKÇA
Demirci Ş., Doğan K.H., Erkol Z., & Deniz İ. (2008). Konya’da cinsel istismar istikametinden muayenesi yapılan çocuk olguların kıymetlendirilmesi, Türkiye Klinikleri, 5 (13), s. 43-49.
Ed. Kurtul K, Çev. Vural M. (2012). Cinsel istismar mağduru çocuklara bakım kılavuzu, Milletlerarası Kurtarma Komitesi, Unicef, 2015, New York.
Güler G., Yıldırım V., Kütük M.Ö. & Toros F. (2016). İsimli psikiyatrik kıymetlendirme ve çocuk ile bağlantı, İsimli Tıp Bülteni, 21 (2), s.98-106.
Kolektif (2016). Çocuk istismarına yönelik rapor, İstanbul.
Küçükkaraca N., Albayrak H. (2016). Çocuğa yönelik cinsel istismar ve hegemonik erkeklik algısı: neden sonuç münasebeti üzerine bir tartışma, Toplumsal Bilimler Mecmuası, 9 (1), s. 85-108.
Polat, O. (2016). İsimli psikolojiye giriş, Seçkin Yayınları, Ankara.
Özdemir B., Celbis O., Cinsel akına uğramış çocukta erken ve geç muayene bulgularının kıymetlendirilmesi, Tıp Bilimi Mecmuası, 1 (1), s. 55-64.
Taner Y., Gökler B. (2004). Çocuk istismarı ve ihmali: psikiyatrik istikametleri, Hacette Tıp Mecmuası, 35, s. 82-86
Yarar F., Yarış F. (2011). Birinci basamakta çocuk istismarı ve ihmaline yaklaşım. Türk Aile Doktorları Mecmuası, 15 (4), s. 178-183.
Yüksel Ş., Saner S. (?). Çocuk cinsel istismarı ve sıkıntı açığa çıkması, Bilgilendirme Belgesi, s. 1-34.