Çiftler ortasındaki öfke hatta dolup taşma hissi birden fazla vakit evliliğin biteceği manasına gelmez. Lakin kimi durumlar var ki John Gottman bu formda belirtiler gösteren alakaların ileride bozulacağına ve biteceğine dair iddialarda bulunabiliyor.
Gottman’a nazaran, bir bağın bozulacağının ve biteceğinin birinci belirtisi, konuşmaya başlama cümlesinin çok sert olmasıdır (Gottman & Silver, 2017). Yani suçlama cümleleri ile başlamak, olumsuz bir hal ve tutuma girmek yani karşı tarafa “İletişime kapalıyım” iletisi vermektir. Yüzünüzün tabirsiz durması -bir his belirtisi olmaması- duygusal olarak dürüst olmamak yani gerçek hissiniz kırgınlıkken yüzde sözsüz durmaya çalışmanızdır. Misal, anlık öfkeyle eşine “Boşanmada mahkeme süreçlerini araştırdım” diyen bayanın cümlelerine incindiği halde erkeğin reaksiyon vermemesi, erkeğinin kibirli ve üstenci bir halla aşağıladığı bayanın, güçlü durmaya ve kırılmamış üzere görünmeye çalışması. Örnekler çoğaltılabilir.
Sert başlangıca bir başka örnek, seanslarda da gözlemlediğim, problemle ilgili konuşurken karşı tarafın davranışına değil kişiliğine ve karakterine odaklı cümleler kurmaktır. Ses tonunuz çok yumuşak ve sakin tonlu olsa da sözleriniz “olumsuz bir güçle” yüklü ise karşı tarafın duvar örmesi ve kendini savunmaya geçmesi de doğal olarak gerçekleşir.
Gottman’a nazaran ikinci ipucu tenkidin yıpratıcı raddeye gelmesidir. Karşı tarafla ilgili yakınmalarımız çok olağandır. Yakınma başarısız bir iş, aksiyon ve beklenti ile ilgiliyken tenkit direkt eşinizin kişiliği ve karakteri ile ilgili olumsuz cümleleri de kapsar. “Sen esasen daima böylesin!, Neyi hakikat yaptın ki!, Adam mısın!, Bayan mısın!, Klasik sen!” üzere ağır cümleleri kuran biriyle, tıpkı yatağa girmeyi bırakın, tıpkı odada bile bulunmak bireye ağır gelebilmektedir. Seans odasında bunu çiftlerimin seslerindeki bıkkınlık ve çaresizlik tınısını duyduğumda genelde tenkidin ağır olduğu bir ilgi tipi olduğunu az çok iddia ediyorum. Bu çaresizlik hissinin bize anne babamızın tartışmalarında onlara âlâ gelememek, annemizi ya da babamızı ortalarını düzeltme iç güdümüzün işe yaramaması -çocuk acziyeti- ortaları düzelmeyince konuttaki tüm işlerin ve kokunun değişmesi üzere çocukkenki çaresizlik hissimizi uyandırdığından kendi romantik alakamıza de tıpkı o çocuk üzere yansılar veririz. Bu diğer yazının konusu, artık ipuçlarından devam edelim.
Yakınma: “Hafta sonu o mesaiyi yazmadan evvel fikrimi alman gerekirdi.” “Seninle çocukları bırakıp vakit geçirmek, baş başa kalmak istiyordum.” (Duygu var, talep var, samimi)
Eleştiri: “Niçin işine öncelik tanıyıp duruyorsun?”, “Listende daima son sıradayım.”, “Hep evvel kendini düşünürsün esasen.” (Karaktere yönelme, his yalnızca öfke, “hep ve zaten” sözlerini seanslarda çiftlerimden birden fazla vakit rafa kaldırmalarını rica ediyorum.)
Bir öbür ipucu iğneleme, öteki ismiyle hor görme, göz devirme, kara mizah, alay etme, küçümseme ile pek çok hale bürünür halde kendini gösterir. Bazen cümlelerde gizlidir bazen çok açıktan yapılmaktadır. İnsan tiksindiği şeyi hor görür. Karşı tarafı iğneliyorsanız ondan çatışma ve tartışma dışında bir şey bekleyemezsiniz.
Bir çift tartışmasına örnek:
– Haddini ve yerini bileceksin. Ben senin kocanım. (Seni yok sayıyorum, yalnızca ben konuşacağım.)
+ Ben yalnızca fikrimi söylüyorum. Senin yaptığın bu davranış yanlış sessizce bunu görmezden gelemem. (Yumuşak giriş, ben lisanı, uzlaşma cümlesi.)
– Sen beni ne vakit dinledin ki? Bana ne vakit itaat ettin doğrusu bu algılama sorunun mi var?(Aşağılama, ahlak dersi)
Diyalogun devamında neler olacağı kısmı değerli değil herkesin zihninde farklı canlanır fakat sonuç olarak iğnelemenin savaşı devam ettirme hedefi çok net duruyor. Çiftler ortasında bu üslup diyalogların olduğu bağlarda “kibir” kocaman bir hal almaya başlar. Seanslarda en sıkıntı yıkılan duvarlar bu kibir ve ego duvarlarıdır. İki tarafta kendini müdafaa iç güdüsüyle bağlantıya ve yakınmaya kapalı hale gelir. Bu esnada iki tarafta kibir ceketini giyerek kendini kapatma durumuna geçer seanslardaki gözlemlerimde bu durum erkeklerde daha fazladır. Bir vakit sonra onlarda bu yeleği çıkarmaya başlarlar. Erkeklerin kendini bağlantıya kapatma durumu bayanlara nazaran daha çabuk gerçekleşme sebebi bayanından gelen talebi tenkit olarak algılayan erkek partnerinin ona yetersizlik ve güvensizlik bildirileri ilettiğini düşünür ve konuşabilmesi için vakte muhtaçlığı vardır kabuğuna çekilir ve sessizleşir. Bayan bu sessizliği tehdit olarak, terkedilme olarak algılar ve öfkelenmeye başlar (Gray, 2018).
Gottman’nın yeni evli çiftlerin ilgileri üzerine yaptığı deneylerde, laboratuvarında bulunan çiftlerin tartışmalarını izlerken üstteki durumlara nazaran onların ileride boşanacaklarını varsayım ederken bu iki ipucundan faydalanarak söyleyebilir hale geliyor.