Aleksitimi yahut öteki ismi ile psikoloji literatüründe sıklıkla gördüğümüz his körlüğü; bireyin hisleri tanıma, tabir edebilme ve deneyim edebilme maharetinde kısıtlılık yaşaması durumu olarak tanımlanabilir. Bu durum kişinin duygusal deneyimlerini anlamlandırmada zorluk yaşamasına, hislerini açık bir biçimde tabir etmekte zahmet çekmesine ve çoğunlukla kendi içsel dünyalarını keşfetmesi konusunda zorluklar yaşamasına sebep olabilmektedir. Aleksitiminin duygusal farkındalık ve duygusal sıhhat açısından son derece değerli bir yere sahip olması da psikoloji ve psikiyatri literatüründe bilhassa son yıllarda pek çok araştırmacının dikkatini çekmektedir. Bu makalede aleksitimi kavramının ayrıntıları incelenerek bireyin zihinsel süreci içerisindeki tesirleri ele alınacaktır.
Yapılan araştırmalar sonucunda aleksitimin belirtileri dört alanda toplanmaktadır. Bunlar; hisleri tanıma ve tabir etmekte zahmet çekmek, hayal kurma konusundan mahrumluk yaşamak, işlemsel düşünme ve dış merkezli düşünsel yapı biçimindedir. Ayrıyeten aleksitimin belirtileri olarak duygusal yansılarda kısıtlılık, duygusal tecrübelerini tanımlama zahmeti, öbür bireylerin duygusal sözlerini anlamakta zorlanma, fizyolojik belirtiler sayılabilir.
Psikanalitik kuram, davranışçı kuram, bilişsel kuram, toplumsal öğrenme kuramı, gelişim kuramı ve nörofizyolojik kuram üzere pek çok kuram aleksitimiyi açıklamaya çalışmıştır.
Nörofizyolojik yaklaşım aleksitimiyi biyolojik ve nörolojik bir temele dayandırmaktadır. Bu yaklaşıma nazaran aleksitimi, beynin bölgelerindeki irtibatın istikrarsız olmasından kaynaklanmaktadır. Bireyin akıl yürütme, sorun çözme, hisleri denetim etmesinden sorumlu beyin bölgesi olan frontal lob ile beynimizin derinliklerinde bulunan ve duygusal reaksiyonlarımızı düzenleyen yapı olan limbik sistem ortasındaki uyumsuzluktan ötürü aleksitimi oluşmaktadır. Ayrıyeten beyin kimyasındaki ve hudut iletimindeki değişiklikler de buna sebep olabilmektedir.
Psikanalitik kuramam nazaran ise aleksitimi, olumsuz çocukluk çağı yaşantıları, duygusal ihtiyaçların karşılanmamasının hislerin bastırılması ve reddedilmesine sebep olabileceği ve buna bağlı olarak da kişinin duygusal tecrübelerini iade etmekte ve tanımakta zorluk yaşayabileceğini söylemektedir. Buna bağlı olarak psikanalitik terapide aleksitimi bilinçdışı süreçlerin anlaşılması ve güzelleştirilmesini hedeflemektedir. Gelişim kuramı da, aleksitimiyi çocukluk devrinde yaşanan olumsuz tecrübeler ve duygusal gereksinimlerin yeteri seviyede karşılanmaması olarak açıklamaktadır. Hislerin tabirinin teşvik edilmediği ya da bastırıldığı bir ortamda büyüyen çocuk hislerini tabir etme marifetinin geliştirmede zorluk yaşayabilir ve bu da alekstimiye sebep olabilmektedir. Gelişim kuramı, aleksitiminin temellerini çocukluk yıllarındaki duygusal gelişim süreçlerine bağlamaktadır. Toplumsal öğrenme kuramına nazaran de, ebeveynler ve öteki yetişkinlerin duygusal sözleri modellememesi ya da olumsuz yansılar vermeleri çocuğun hislerini tabir edebilme becelerini olumsuz etkileyebilmekte ve buna bağlı olarak da aleksitimiye sebep olabilmektedir.
Bilişsel yaklaşıma nazaran ise, aleksitimi hisleri tanımlama ve tabir etme sürecindeki düşünsel sınırlamamalar ile alakalıdır. Duygusal tecrübeleri kavrama ve söz edebilme konusunda zorluk yaşanmasının sebebi de düşünsel marifetlerinin sonlu olmasıdır. Davranışçı yaklaşıma nazaran ise, çocukluk devrindeki olumsuz tecrübeler aleksitimik davranışların gelişmesine yol açmaktadır.
Alekstiminin oluşmasına sebep olan birçok etken bulunabilmektedir. Bunlar genetik faktörler, çevresel etkenler, nörolojik faktörler, ruhsal durumlar ve otizm olabilmektedir. Aleksitimin tedavisinde ise genel manada bilişsel davranışçı terapi ve psikanalitik psikoterapi yaklaşımları kullanılmaktadır. Terapi duygusal maharetleri geliştirmeye, duygusal farkındalığı arttırmayı ve gerilim ile başa çıkabilme marifetlerini güçlendirmeyi hedeflenmektedir. Kimi vakitte terapi takviyesine ek olarak farmakolojik tedavide sürecin ilerlemesine yardımcı olabilmektedir.
Sonuç olarak, aleksitimi hisleri tanımlama ve hisleri söz edebilme marifetinde görülen zorluklar olarak tanımlanmaktadır. Psikoterapi ve duygusal hünerlerin geliştirilmesi, aleksitimin ortaya çıkardığı belirtileri azaltabilir ve bu manada da kişinin ömür kalitesini arttırabilmektedir.
Uzman Klinik Psikolog Damla Kankaya Sünteroğlu
Yazan: Psikolog Ezgi Şahin
Kaynakça
Batigün, A. D., & Büyükşahin, A. (2008). Aleksitimi: Ruhsal Belirtiler ve Bağlanma Tarzları. Klinik Psikiyatri Dergisi, 11(3).
Koçak, R. (2002). ALEKSİTİMİ: KURAMSAL ÇERÇEVE TEDAVİ YAKLAŞIMLARI ve İLGİLİ ARAŞTIRMALAR. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES), 35(1), 183-212.
https://drelvancicekci.com/blog/aleksitimi-duygu-korlugu-nedir#:~:text=Aleksitiminin%20belirtileri%20aras%C4%B1nda%20duygusal%20tepkilerin,bask%C4%B1n%20olmas%C4%B1%20gibi%20fakt%C3%B6rler%20bulunabilir.