FETÖ’nün hükümeti amaç aldığı 17-25 Aralık operasyonları ve ülke idaresini ele geçirmek hedefiyle planladığı lakin başarısız sonuçlanan 15 Temmuz hain darbe teşebbüsünün Türk iktisadına maliyeti ağır oldu. Olağan kaidelerde bir ülke iktisadını derinden etkileyebilecek bu iki olaydan sonra Türk iktisadı, uyguladığı başarılı siyasetlerle süratli bir halde toparlandı. Hükümetin akılcı ve proaktif adımları ile bu iki olayın iktisatta yarattığı hasar süratle giderildi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 7 Ocak 2015’teki Büyükelçiler Konferansı’nda, “En mütevazı hesaplamayla 17 ve 25 Aralık darbe teşebbüsünün Türkiye’ye maliyeti 120 milyar dolar oldu. Şayet başarılı olsaydılar, şayet azmettikleri üzere başbakanı, ‘dönemin başbakanı’ yapabilselerdi, inanın bu maliyet kat kat fazla olacaktı” tabirlerini kullanmıştı.
SADECE 15 TEMMUZ DARBE TEŞEBBÜSÜ 400 MİLYAR DOLARA MAL OLDU
Rekor düzeyleri gören borsada sert düşüşler görüldü. 17-25 Aralık operasyonları sonrası dolar kuru yükselişe geçti. 16 Aralık 2013 gününü 1,94 düzeyinde kapatan dolar/TL, hükümeti maksat alan operasyonların başlamasıyla yılı 2,15 düzeyinde kapattı. Ekonomik alanda operasyonların tesirlerinin yavaş yavaş ortaya çıkmaya başladığı bu devirde, global yatırımcıların gözü de Türkiye’deki gelişmelere çevrilmişti. Kelam konusu gelişmeler, dolar/TL’nin yükseliş trendine girmesine sebep oldu. Kur, 2014 yılının mart ayında 2,30 düzeyine yaklaştı.
BORSA ÇAKILDI, FAİZLER YÜKSELDİ
Operasyonların iktisada olumsuz tesirleri sermaye piyasalarına da önemli biçimde yansıdı. Bu periyotta, 93.178,87 puanla tarihi tepesine ulaşan BİST 100 endeksi, 2013 yılının son süreç gününde 67.801,73 puandan kapandı. Ayrıyeten, Türkiye’de yüzde 4,61’e inen devlet borçlanma faizi, 2014 yılının mart ayında yüzde 12 düzeylerine çıktı.
Mart 2014’te, o dönem AK Parti Genel Lider Yardımcısı misyonunda olan Numan Kurtulmuş, katıldığı bir aktiflikte yaptığı açıklamada, paralel yapının hain operasyonlarının iktisada olan tesirlerini değerlendirirken, 17 Aralık operasyonun iktisada ne kadar ve nasıl tesiri olduğunu gün gün takip ettiklerini söylemişti.
Kurtulmuş, “Bu olayları mazeret ederek Türkiye iktisadını istikrarsızlaştırmak isteyen çevrelerin de bunda çok önemli formda katkısı olduğunu söz etmek lazım.” diye konuşmuştu.
Operasyonların Türkiye’de önemli tesir yarattığını vurgulayan Kurtulmuş, bunlardan birinin döviz kurlarındaki yükseliş olduğuna işaret etmişti. Döviz kurlarının takip eden yılın mart ayında 2,21, 2,23 düzeylerine yükseldiğini belirten Kurtulmuş, “Bu olağanüstü önemli bir yükselmedir.” tabirini kullanmıştı.
Kurtulmuş, öteki tesirin faiz oranlarının yükselişi olduğunu, mayıs ayının ortasında Türkiye’de devletin borçlanma faizinin tarihi olarak en düşük düzeyine, yüzde 4,61’e inmişken, Mart 2014’te bu oranın yüzde 12’ler düzeyine çıktığını aktararak, “Yine bu faiz sorunu 17 Aralık’tan evvel 7,8’ler düzeyindeyken, bu büyük bir baskıyla 12’ler düzeyine çıkarılmıştır. Hasebiyle faizlerde de neredeyse 2-3 katına yaklaşan önemli bir yükseliş oldu” yorumunda bulunmuştu.
EKONOMİ, 2016’DA TEKNİK RESESYONDAN SIYRILDI
Borsa İstanbul’da BIST 100 endeksi, 15 Temmuz 2016 sonrasındaki birinci süreç gününde yüzde 7,08 ile tarihinin en sert düşüşlerinden birini yaşamış ve düşüş eğilimi bir hafta boyunca devam etmişti.
Haftalık bazda yüzde 13,4 bedel kaybederek 70.426 puana kadar gerileyen BIST 100 endeksi, başta Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) ve Borsa İstanbul ile ekonomi idaresinin proaktif adımları sayesinde sonraki haftalarda kayıplarını süratlice telafi etmiş ve yükselişe geçmişti.
Döviz kurları ve tahvil faizleri ise darbe teşebbüsü sonrasındaki hafta süratli yükselişe geçse de gerek Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının (TCMB) tedbirleri gerekse iktisat idaresinin piyasaları sakinleştiren açıklamaları, yatırımcıya itimat vererek Türk lirası (TL) varlıklarından kaçışı durdurmuştu.
Türk iktisadı, 2016’nın 3. çeyreğinde yüzde 0,8 daralsa da 4. çeyrekte tekrar büyüme başarısı göstermiş ve teknik olarak resesyona girmeden darbe teşebbüsünün negatif tesirinden sıyrılmıştı.
Hain darbe teşebbüsünün akabinde 2016’nın ikinci yarısında Borsa İstanbul hisse piyasalarına alım yapmaya yanaşmayan yabancı yatırımcıların, iktisat ve para siyasetinde sağlanan itimatla 2017’de güçlü bir biçimde pay alımına geçtiği ve yılı 1 milyar 781 milyon dolarlık net alımla tamamladıkları görüldü.
PİYASALAR DARBE TEŞEBBÜSÜYLE ZORLUK YAŞADI
2016 yılında FETÖ’nün hain darbe teşebbüsü sonrası piyasalar bir anda artan risk algısı sebebiyle kuvvetli bir periyoda girdi. Ülkede yaşanan inanılmaz durum sebebiyle artan riskler, ekonomik göstergeleri negatif tarafta etkilemiş, bunun birinci emareleri de döviz kuru üzerinde görülmüştü.
14 Temmuz 2016’da günü 2,8778’den kapatan dolar/TL, 15 Temmuz’daki FETÖ’nün hain darbe teşebbüsünün basına yansıması sonucu yurt dışı piyasalarda satış yüklü bir seyir izleyerek yüzde 5,1’lik artışla 3,0250 düzeyine yükselmişti.
Araya giren hafta sonu sebebiyle memleketler arası piyasaların kapalı olması ve darbe teşebbüsünün kısa müddette bastırılması, göstergelerin daha da berbatlaşmasını engelleyen ögeler olmuştu.
Hain FETÖ darbe teşebbüsünün büyük oranda bastırıldığı pazartesi günü, BIST 100 endeksi, 15 Temmuz cuma günkü kapanışa nazaran günü yüzde 7,08 düşüşle 76.957,61 puandan günü tamamlamıştı. Haftanın devamında da düşüş eğilimini sürdüren endeks, haftayı yüzde 13,39’luk bedel kaybıyla kapatmıştı.
“DARBE TEŞEBBÜSÜNÜN FATURASI 400 MİLYAR DOLARI AŞTI”
İstanbul Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sefer Şener, darbenin, ülke iktisadına direkt maliyetinin yaklaşık 160 milyar dolar, dolaylı maliyetinin ise çok daha fazla olduğuna dikkati çekti.
Darbe teşebbüsünün kişi başı maliyetinin 2 bin doları geçmiş olabileceğini, ülke iktisadına dolaylı maliyetinin ise toplamda 400 milyar doları aştığını belirten Şener, darbe teşebbüsüyle birlikte kredi derecelendirme kuruluşlarının süratlice not indirimine gittiklerini fakat darbe sonrası iktisatta yaşanan süratli toparlanma sayesinde bu indirimlerin gerekli olmadığını savundu.
Şener, darbe teşebbüsü sonrası süreçte yaşananlarla birlikte Türkiye’ye direkt yabancı sermaye girişlerinde gözle görülür bir yavaşlama yaşandığını tabir ederek, 2016’da 16 milyar dolar olan bu fiyatın 2019’da 8,6 milyar dolara kadar gerilediğine işaret etti.
Darbe teşebbüsü nedeniyle direkt yabancı sermaye girişlerinin azalmasının da tesiriyle kişi başına düşen ulusal gelirde gerileme yaşandığını kaydeden Şener, 2013’te 12 bin 582 dolara ulaşan kişi başına gelirin darbe teşebbüsü ile birlikte 2020 yılına gelindiğinde 8 bin 600 dolara kadar indiğini lakin 2023 yılına gelindiğinde 13 bin 243 dolar düzeyine tekrar ulaşılabildiğini bildirdi.
KÜMÜLATİF ZİYAN HESAPLANANDAN ÇOK DAHA FAZLA
Kümülatif olarak büyüme süreci göz önüne alındığında geçen yıl yaklaşık olarak 19 bin 600 doları aşması hedeflenen kişi başına gelirin, 13 bin dolar civarında kaldığını vurgulayan Şener, “Darbe süreci, yalnızca kişi başına gelir kayıpları açısından 10 yıllık bir vakit kaybına yol açmıştır.” dedi.
Şener, 2015 yılında 19,3 milyar dolar olan direkt yabancı yatırımların darbe teşebbüsü ile birlikte 2020’de 7,7 milyar dolar düzeyine kadar düştüğüne işaret ederek, geçen yıl fakat 10,7 düzeylerine ulaşılabildiğini söyledi.
Şener, “Darbe teşebbüsü, Türkiye’nin yatırım çekme potansiyelini ve yatırım imajını önemli manada zedelemiştir” tabirini kullandı.
Merkezi idare bütçe açığının GSYH’ye oranının 2015 yılında yüzde 1 civarında gerçekleştiğini, 2020’de bu oranın yüzde 3,2 düzeyine yükseldiğini lisana getiren Şener, FETÖ darbe teşebbüsünün ülke iktisadında verimliliği düşürdüğünü, maliyetleri artırdığını belirtti.
Kredi derecelendirme kuruluşlarının not indirimlerine Türkiye’nin gri listeye alınması da eklenince ülkenin memleketler arası seviyede ekonomik imajının zayıfladığını aktaran Şener, darbe teşebbüsünün kurumlar ve çalışanlar üzerindeki dejenerasyon tesiri de düşünüldüğünde Türkiye’ye ekonomik maliyetinin çok daha yüksek seviyede olduğunu söyledi.
