“Panik Atak” sık görülen, ciddiye alınması gereken ve uzman takviyesiyle büsbütün düzelebilen, ruhsal bir rahatsızlıktır.
“Panik” sözü nereden geliyor?
“Pan” ; Yunan mitolojisindeki bir allahın ismidir. Boynuzlu, kuyruklu, yarı keçi, yarı insan görünümünde tasvir edilir. Gülünç imgesiyle “tüm” rableri güldürdüğü için, ona “tüm” manasına gelen “Pan” ismi verilmiştir. Çobanların yaradanı olarak, elinde flütü ile çoklukla ormanda gezer ve sürüleri korur. Vakit zaman, ormandan geçen insanların karşısına ansızın çıkarak, onlarda dehşet yaratır. Yunancada “panik” manasına gelen “panikos” sözü, mitolojik ilah Pan’ın isminden türetilmiş bir sözcüktür.
Panik Atak” nedir?
Bazı bedensel duyumların, ani gelişen bir felaketin habercisi olarak yorumlanması sonucu ortaya çıkan, ağır telaş halidir. Atak esnasında kişi; kolay bir kalp çarpıntısını, kalp krizi geçirdiği biçiminde yorumlayıp öleceği korkusuna kapılabilir; ya da kolundaki bir uyuşma hissini, beyninin kanayacağı ve felç geçireceği formunda algılayabilir. Ataklarda; “kendimi denetim edemeyeceğim, bayılacağım, boğulacağım, aklımı kaybedeceğim, çıldıracağım, öleceğim” üzere niyetlere eşlik eden beklenmedik ani kaygı halleri sıktır.
Belirtileri nelerdir?
Atak sırasındaki kaygılı duruma, bir grup bedensel belirtiler de eşlik eder. Bunun sebebi, gerilim hormonlarının devreye girmesidir. Çarpıntı, terleme, nefes almaktagüçlük, baş dönmesi, bayılacak üzere olma, bulantı, karın ağrısı, göğüs ağrısı, sıcak basması, üşüme, ürperme, titreme, uyuşma, karıncalanma üzere belirtiler ortaya çıkar.
“Panik Bozukluğu” neye denir?
Kişi; panik atağının tekrar edeceğinden endişelenmeye başlar, buna “beklenti kaygısı” denir. Bu dertle kişi, panik atağının oluşabileceği yerlerden ve durumlardan kaçınmaya başlar, garanti arayışına girer, bu da psikolojide “kaçınma davranışı” olarak isimlendirilir. Alışveriş merkezinde kalabalığa girerse bayılacağından korkan kişi,alışveriş merkezlerine gitmemeye başlar, otomobile bindiğinde fenalaşacağını düşünürse araçlara binmez, konutta yalnız kalırsa başına bir şey geleceğinden ve yardım alamayacağından kaygılanan kişi meskende yalnız kalamaz hale gelir, yanında kesinlikle birinin kalmasını ister. Kaçındıkça, dertleri kişiyi kovalar. Günlük hayatının birçok cephesinde kısıtlanmalar başlar, giderek kişinin hayat kalitesi düşer. Böylelikle “Panik Bozukluğu” denilen kısır döngü oluşur.
Panik Atakları neden olur?
Korku ve telaş aslında olağan insani hislerdir. Sağlıklı her beşerde; gerçek tehlikelerden korunmak için biyolojik bir alarm sistemi vardır. Gerçek bir tehlike yokken, alarm sisteminin çalışmasına panik atağı denir. Ortalıkta duman yokken, yangın alarmının çalması üzere. Pekala neden yanlış alarm? Aslında, temel olarak, iç içe geçmiş üç neden vardır. Bunları: “Biyolojik, Ruhsal ve Toplumsal nedenler” olarak özetleyebiliriz. Kişinin içinde yaşadığı toplumsal etraf, çocukluk periyodu yaşantıları, geçmiş kayıplar, travmalar, çatışmalar, çok gerilim yüklenme, kişinin ruhsal ve biyolojik yapısı belirleyici faktörlerdir. Birçok insan, panik bozukluğunu “tıbbi” bir durum sanır, lakin değildir. Beynin biyolojisi, bedenin kimyası bozulmuştur ancak bozukluğun özü ruhsaldır. Biyo-Psiko-Sosyal bir tetiklenme sonrasında; tehlike algısı ve önlem arayışları başlar, ataklar içinden çıkılmaz hale gelir
Panik Atağı yaşayan kişi ne yapmalıdır?
Maalesef; panik atağı yaşayan birçok insan, psikiyatristlere başvurmak yerine, dahiliye uzmanlarına, nöroloji uzmanlarına, acil tıp merkezlerine, hastanelere, polikliniklerebaşvurur. Gereksiz birçok tıbbi tetkik yapılır, ilgisiz tedaviler uygulanır, niyeyse başvuran şahsa “serum verilir” yahut “iğne yapılır” ve “senin bir şeyin yok” denilerek meskenine gönderilir. Yapılan tetkiklere ve tedavilere oldukça para ve vakit harcanır, lakin, ne tetkiklerin sonucunda bir şey çıkar ne de kişi tedavi olur. Panik atağı yaşayan kişi; “tıbba” elini verip, kolunu geri alamaz hale gelir, “tıp tepmesine” uğrar, şaşkınlığı ve çaresizliği daha da artar.
Panik Bozukluğu yeni bir hastalık mı?
Hayır. Hipokrat da M.Ö 400’lü yıllarda panik hadiseleri tanımlamıştır.1900’lü yıllara gerçek yapılan Amerikan iç savaşındaki askerlerde çarpıntı, göğüs ağrısı ve kötüleşme ile giden “İrritabl Kalp Sendromu” tanımlanmıştır. I.Dünya Savaşındaki kimi askerlerde de misal belirtiler görülmüş ve “Asker Kalbi” ismi verilmiştir.
Günümüzde panik ataklarının arttığını söyleyebilir misiniz? Görülme sıklığı nedir?
Panik Bozukluğu; sık görülen bir rahatsızlıktır. Toplumda görülme sıklığının % 2-5 ortasında olduğuna dair çalışmalar var ancak klinik pratikte daha yaygın olduğu kanaatindeyim. En sık görüldüğü yaşlar 20’li ve 30’lu yaşlar. Bayanlarda iki-üç kat daha fazla görülüyor. Günümüzde, giderek, dünyanın daha korku verici bir yer olduğunu deneyimlemekteyiz. Emniyette olmadığımız hissi artıyor. Güvenlik normlarımız değişiyor. Eğlenmek için gidilen bir semtin meydanında bomba patlayabiliyor. Toplumsal sınırsızlıklar artıyor. Bilimsel olmayan tıbbi yorumlarla zihinler kirleniyor, korkuyu arttıran tavırlar öğreniliyor yahut öğretiliyor. İnsanlarda tehlike algısı ve önlem arayışı artıyor. Bir halde medyanın da katkısıyla algılarımız bozuluyor ve telaşlarımızı tetikleyebilen ögeler artıyor. Beşerinin yalnızlaşması ve gerilimini dağıtamaması da uğraşı.
Panik Bozukluğu için risk faktörleri nelerdir?
50 yaşın altında olmak,
Kadın olmak,
Boşanmış olmak,
Düşük eğitim seviyesi,
Kişinin geçmiş hikayesinde sevilen bir yakının kaybı,
Çocuklukta maruz kalınmış cinsel istismar,
Çocuklukta erken ve sık kayıplar,
Kentte yaşamak,
Ailede panik bozukluğu olması.
Panik bozukluğu genetik midir?
Yapılan genetik çalışmalar sonucunda 1. derece akrabasında panik bozukluğu olan bireylerde hastalığın görülme mümkünlüğü artıyor. Panik Bozukluğu bazen kalıtımsal kökenli olabiliyor.
Panik atakların görüldüğü tıbbi durumlar var mıdır?
Evet, sonlu sayıda kimi tıbbi durumlarda panik atakları görülebilmektedir. Bu durumlar: hormonal bozukluklar (tiroid hastalıkları, hipoglisemi, böbrek üstü bezi hastalıkları), çok kafein kullanımı, kokain, ekstazi, alkol, birtakım ilaçlar, beyin tümörü, kalp ritim bozuklukları, epilepsi, vitamin-mineral eksiklikleri, anemi, bruselloz, alerjik durumlar, kronik akciğer hastalıkları.
Tedavisi mümkün mü?
Evet mümkün. Panik Bozukluğu, sık görülen bir rahatsızlık, ciddiye alınması gereken bir rahatsızlık ve büsbütün düzelebilen bir rahatsızlık. Öncelikle, tedavi için gerçek teşhis gerekmektedir. Kişinin panik ataklarıyla başa çıkıp kalıcı olarak tedavi olabilmesi için ne yaşadığını anlamlandırması değerlidir. Tedavinin başında şu söylenebilir: “insan, anlamlandıramadığı kaygıyla baş edemez, ne yaşadığınızı anlarsanız, bunun üstesinden de gelebilirsiniz”. Tedavide ana maksat, tasayı sıfırlamak değil, başa çıkmayı öğretmektir. Panik bozukluğu olan kişinin psikolojisi, biyolojisi ve toplumsal sıhhati bozulmuştur. Bunun için bu üç alanda da tedavi takviyesi gerekir. Yani ilaç tedavisi, psikoterapi ve toplumsal aktiviteler gerekmektedir.
Psikiyatriste gitmelerine karşın kimi beşerler neden yıllarca panik atakları yaşıyabiliyor ?
Çünkü panik hastalığının ve tedavisinin mantığı, hastalara gereğince anlatılmıyor, öğretilmiyor. Panik atağı yaşayan kişi, kaygının üzerine gitmek yerine kaçmayı yahut durumu geçiştirmeyi dener. Dehşetten kaçınmak için; yüzünü yıkar, duş alır, hava almaya çıkar, hastane civarında gezer, yanında ilaç taşır, düşünmemeye çalışır. Her panik atağında, “bunu yapmasam beni yakalayacaktı, sıkıntı atlattım” diye düşünür. Halbuki iki şey yapması çok işe fayda: birincisi; ne olacağından korktuğunu bulmak, örneğin “arabaya yalnız binersem kalp krizi geçireceğimden korkuyorum” ; ikinci yapacağı ise “korktuğum şeyin gerçekleşip gerçekleşmeyeceğini görme fırsatını kendime tanıyacağım” diyerek kaygı senaryosunu test etmek. Hastalığın sürmesine neden olan en sık yanlışlardan birisi de organsal bir rahatsızlık olduğunu düşünüp hastaneden hastaneye, hekimden doktora gezinmektir. Hastalığın iyileşmeyeceği ümitsizliğine kapılmak yahut tedaviyi aksatmak da atakları besler.
Tedavi ne kadar sürüyor?
Yıllarca süren bir tedavi değil. Kişinin tam olarak ne yaşadığını öğrenmek için biraz vakit ve emek gerekiyor. Bunun için kıymetlendirme seansları yapılıyor. Ortalama 4-6 seansta panik bozukluğuna kalıcı bir tedavi çerçevesi çizilebiliyor. En az 6 ay ilaç tedavisi sürdürmek gerekebiliyor. Vakti gelince ilaçlar tedricen azaltılarak kesiliyor. Kişi ataklarla başa çıkmayı öğrendikçe bunu marifete dönüştürebiliyor ve kendi terapisti haline gelebiliyor.
Tedaviye neler yardımcı olabilir ?
Günlük hayatında kişinin kendisine soluklanabileceği bir alan açması işe yarayabilmektedir. Biriken gerilimini dağıtmak için bir kadro aktiviteler yapabilir. Haftada iki gün, yarımşar saat yapılacak fizikî idman, örneğin yürümek, koşmak, yüzmek, bir spor salonuna üye olmak. Kişisel olarak keyif alabileceği, başını dağıtabileceği uğraşlar keşfedebilir. Fotoğraf yapmak, yazı yazmak, kitap okumak, edebiyat, müzik, dans üzere rastgele bir sanatsal yaratıcılıkla ilgili bir kadro kaynaklar arayabilir. Kişi ne kadar boş kalırsa, o kadar vücudunu dinlemekte ve tasa verici bedensel duyumlar artabilmektedir. Vücudunu dinlememeyi, vücuduyla uğraşmamayı öğrenmelidir. “vücudumda vakit zaman uyuşma-karıncalanma-titreme olabilir, çarpıntı olabilir, bazen nefesim sıkışabilir, başım dönebilir” diyebilmeyi öğrenmek mümkündür. “en makûs senaryom ne? gerçekleşecek mi göreyim bakalım?” ya da “bu kanıyı ben getirdim yeniden ben götürebilirim” üzere fikirlere meydan okuma teknikleri işe yaramaktadır.
Panik atak diğer sıhhat sıkıntılarına neden olur mu?
Tıbbi diğer problemlere sebep olabilecek bir rahatsızlık değildir. Ancak tıbbi bozukluğa yatkınlık varsa onu daha besbelli hale getirebilir. Çok çalışan gerilim hormonları, birçok organı ve sistemi olumsuz etkileyebilir.
Ölüme yol açabilir mi?
Aslında tıbben emniyetli bir rahatsızlıktır. Kişinin, ataklardan ötürü hayatını kaybetme riski birçok vakit bulunmamaktadır.
Panik bozukluğuna eşlik eden durumlar nelerdir?
Depresyon eşlik ettiğinde intihar niyetleri olabiliyor. “Bu dehşetle başa çıkamıyorum ölsem de kurtulsam” noktasına kadar gelinebiliniyor. Bu ciddiye alınması gereken bir durumdur. Alkol unsur kullanımı artabiliyor. Sakinleşip uyuyabilmek için alkol kullanımı başlayıp giderek alkol tüketimi artabiliyor, alkolün kendisi, panik atak biyolojisini daha da tetikleyebiliyor. Kişi uyumaktan korkar hale gelebiliyor ve “uyku panikleri” oluşuyor.
Panik Atak bir “delilik hali” midir?
Bazı panik atak hastalarına “acaba çıldıracak mıyım? aklımı kaybedecek miyim ?” üzere hisler eşlik ediyor. Bilinmesi gereken bir durum var, panik bozukluğu, bir akıl hastalığı yahut zeka geriliği değildir. Panik atak hastalarının bir kısmı her ne kadar aklını kaybedeceğini bahta da bu bir akıl hastalığı haline dönüşmez. Bu durum, şizofrenik bir hal almaz, tam karşıtı birden fazla panik hastası akıllı insanlardır, IQ’ları yüksektir.
Yaşam kalitesini tesirler mi?
Evden çıkmak, işe gitmek, spor, seks, seyahat, namaz üzere efor gerektiren etkinliklerden vazgeçmek, atağı önleyeceğini düşündüğü bir ekip şeyleri yanında taşımak, bayılma dehşetinden ötürü üzerinde kıymetli eşya taşımamak ve tıbbi yardım alabileceği yerlere yakın gezmek üzere ömür kalitesinin her alanında kısıtlamalara neden olmaktadır.
Panik atağı yaşayan şahsa yakınları nasıl davranmalıdır?
Aileleri bilgilendirmek değerlidir zira ailelerin tavrı, tedavi sürecini olumsuz etkileyebilmektedir. “Bir şey olmayacak” yaklaşımı işe yaramamaktadır. Ailelere çok esirgeyici tavırlara girmemelerini ve telaş yapmamaları öneriyoruz. Panik atak yaşayan kişinin durumu kapris, şımarıklık ya da zayıflık olarak değerlendirilmemelidir. Kişi ağır bir korku hissi yaşamaktadır ve bunu uydurmamaktadır. Kişinin yanında olunduğu hissettirilmeli lakin kendi sorumluluğunu almasına da teşvik edilmelidir. Panik atakları dış dayanakla değil, iç takviyeyle düzgünleşir. Aksi halde taşıma suyla değirmen dönmez!
Çok farklı hadiseler oluyor mu?
Tabi ki. İstanbul’da köprüyü geçemeyenler, uçağa binemeyen iş adamları, tekrar tekrar yaptırılan AİDS testleri, beyin MR’ları, anjiolar.
Son teklifleriniz var mı?
Hayatı bir gemi seyahatine benzeten metaforu çok beğeniyorum. İnsanların bir kısmı hayat yolcuğunun tadını çıkarmaya çalışırken, bir kısmı “bu seyahat bitecek” diye kamarasından çıkmıyor yahut gemide geriye hakikat koşmaya çalışıyor. Aslında bu seyahat, her halükarda sona erecek. Bu nedenle, ne yapıp edip, telaş ve mevt ile birlikte yaşamayı öğrenmeye çalışmayı öneririm.
“Az kaygılı” günler dilerim. Zira dünya emniyetli bir yer değil. Ve bu dünyada dertsiz, kayıpsız ya da risksiz ömür diye bir şey yok.
