Bireyin geçmiş yaşantıları ve çoğunlukla çocukluk çağı tecrübeleri özgüveni etkileyebilir. Özgüvenin temelini bebeklik devrinde ebeveyn yahut bakım verenle bebek ortasında kurulan inanç ya da güvensizlik duygusu oluşturur. Temel inanç hissinin oluşması basamağında sorun yaşayan bebeğin yetişkinlikte kendine dair itimadı bebeklikte yaşanılan bu durumdan olumsuz etkilenebilir. Öbür taraftan bebek ile bakım veren ortasında kurulan inançlı bağ, çoğunlukla bireyin özgüven gelişimini olumlu formda tesirler.
Birçok noktada ebeveynin tavır ve davranışlarının çocuğun kişiliği üzerindeki tesirinden kelam etmek mümkündür. Durumu özgüven açısından ele alırsak çocuğun muvaffakiyetlerinin takdir edilmemesi yahut küçük görülmesi; yetersiz olduğu konusunda ağır telaffuzlar; kıymetli olma, sevilme üzere muhtaçlıklarının karşılanması noktasındaki sorunlar; yaşanılan şeylerde çocuğu suçlamaya eğilimli olma üzere durumların özgüven ile ilgili kişilik gelişiminde çocuğu olumsuz etkilediği söylenebilir. Yapılan çalışmalara nazaran baskıcı, ilgisiz, çok gözetici bir aile ortamı çocuğun özgüven gelişimini olumsuz etkileyebilirken ebeveyn-çocuk etkileşiminin fazla olduğu ve ebeveyn ile sağlıklı bağlantı kurulabilen bir aile ortamı çocuğun özgüven gelişimini olumlu tesirler.
Başlangıcı çocukluk yıllarına dayanabilen özgüven eksikliği özgüvenin geliştirilmesi için rastgele bir şeyin yapılmaması durumunda kişi üzerinde yetişkinlik çağında depresyon, toplumsal fobi, yeme bozukluğu üzere ruhsal sorunlara yatkınlığı arttırabilmektedir. Düşük özgüvene sahip bireyler bağımlı kişiliğe yatkın olma özelliği gösterebilirken, özgüven düzeyi olağan bireyler bağımlı olma ve bağımsızlık ortasında istikrarlı bir bağ kurabilir. Ortalama seviyedeki özgüvenin kişilerarası bağlantıda ve toplumsal ortamlarda kendini tabir etme manasında kolaylık sağladığı söylenebilir.
Özgüven eksikliğinde eksikliğin kaynağını bulma ve çözümlemeye yönelik yaklaşımlar, tahlili için yapılan olumlu davranışlar, elde edilen muvaffakiyetler ile özgüvenin gelişebilen bir kavram olduğu unutulmamalıdır.
Özgüven Eksikliği Belirtileri
Kişinin kendisiyle ilgili olumsuz şeyleri yüceltip, olumlu şeyleri görmezden gelmesi
Risk alma konusunda çekingenlik
Sosyallik gerektiren ortamlardan uzak durma
Hayır diyememe ve kendisine hayır denilmesini sevilmeme olarak görme
Başkalarının onay ve ilgisine muhtaçlık duyma
İlişkilerde hudut koyamama
Reddedilme korkusu yaşama
Fiziksel görünüşünden hoşnut olmama
Yoğun değersizlik hisleri, kendini kıymetsiz görme
Yaşanılan olaylarda kolay bir formda kendini suçlama eğilimi
Özgüven Eksikliği ile Başa Çıkma
Kendini diğer beşerlerle kıyaslamamak: Her birey farklı ömür deneyimlerine sahiptir ve kendine mahsustur, bu sebeple kişinin kendini diğerleriyle kıyaslamak yerine kendinde güçlendirilmesi gereken noktaları bulup bunlar üzerine çalışması yararlı olabilir.
Özgüvenin düşmesine sebep olan içsel konuşmaları fark edebilmek: Örneğin başarısız olacağım, hiçbir işte yeterli olmadım üzere. Bu fikirleri şayet gerçek dışıysa gerçekçi bir yere çekmek ve gerektiği durumda bu niyetlerle ilgili değişiklikler yapmaya çalışmak yarar sağlayabilecek bir öbür yoldur.
Kişinin kendisiyle ilgili gün içerisinde aklından geçen yahut fark ettiği olumlu fikirlerinin günlük/ çizelge yardımı ile kaydını tutması ve bunları makul aralıklarla gözden geçirmesi özgüven gelişiminde bireye yarar sağlayabilir.
Kişinin kendine olan inancı ve yüreği de özgüveni olumlu manada etkileyen öteki şeyler olabilmektedir.
Baş edilemeyen bir özgüven eksikliği sorunu ile karşılaşılması durumunda ise bir profesyonelden dayanak almak yapılabilecek en sağlıklı şeylerden biri olabilmektedir.
Uzm. Klinik Psikolog Hasret Sarıkaya
