OYUNUN VE OYUN TERAPİSİNİN TERAPÖTİK GÜÇLERİ
Oyun, çocuklar için nefes almak kadar doğaldır. Çocukların üniversal tabir biçimidir ve etnik köken, lisan ve öteki kültürel farklılıkları aşabilir Oyun, yazılı tarihin başlangıcından bu yana çabucak her kültürde gözlenmiştir. Oyun, kültürün şiir, müzik, dans, ideoloji ve toplumsal yapıları nasıl geliştirdiğiyle ayrılmaz bir halde bağlantılıdır, bunların hepsi toplumun oyuna bakış açısı ile bağlantılıdır.
Oyun, çocukların gelişiminde yalnızca merkezi değil, birebir vakitte kritik bir değere sahiptir. Beşerler da dahil olmak üzere çeşitli tipler için oyun nerdeyse yemek ve uyku kadar değerlidir. Oyunla birlikte gelen ağır duygusal ve fizikî uyarılma, beyinde elektriksel devrelerin oluşumuna yardımcı olur ve nöron kaybını pürüzler.
Oyun tahminen de küçük çocukların yetişkinlerle münasebet kurabilmesi, dürtü denetimi için kritik olan neden-sonuç düşünme biçimini geliştirebilmesi, gerilimli yaşantıları işleyebilmesini, toplumsal maharetleri öğrenebilmesi için gelişimsel açıdan en uygun ve en güçlü araçtır. Oyun çocuğa, sorunları çözmekten ve yeni tecrübelerin, fikirlerin ve telaşların üstesinden gelmekten kaynaklanan bir güç ve denetim duygusu sağlayabilir. Sonuç olarak inanç ve muvaffakiyet hissinin inşa edilmesine yardımcı olabilir. Çocuklar oyun ve oyuna dayalı müdahaleler aracılığıyla sözel olmayan sembolik biçimlerde ve aksiyon yönelimli biçimde bağlantı kurabilirler.
Oyun yalnızca olağan çocuk gelişiminin desteklenmesi için gerekli değildir, birebir vakitte pek çok terapötik güce de sahiptir. Tüm terapiler, başka faktörlerin yanı sıra bir değişim aracının kullanımı ile birlikte terapötik bir ilginin kurulmasına da gereksinim duyar. Oyunun kullanımı çocuklarla, bilhassa de sözel olarak kendini tabir etmekten mahrum olanlar ve hislerini ,sorunlarını lisanlandırma konusunda direnç ya da yetersizlik gösteren daha büyük çocuklarla bir çalışma alakasının tesis edilmesine yardımcı olur.
Çocuk, terapi odasının inançlı ve duygusal açıdan destekleyici ortamında, direkt yüzleşmek ve konuşmak için çok korkutucu ya da tasa yaratıcı olabilecek tasaları ve meseleleri, bunların duyulmasına ve anlaşılmasına yardımc1 olabileceği bir terapistin varlığıyla oyun oynayarak ortaya koyabilir. Oyuncaklar çocuğun sözleri, oyun da lisanı hâline gelir. Daha sonra bunlar, daha âlâ bir anlayış geliştirebilmesi hedefiyle terapist tarafından çocuğa geri yansıtılır.
OYUNUN UYGUNLAŞTIRICI ETKENLERİ
Kendini Söz Etme
İfade edici ve alıcı lisan becerilerindeki gelişimsel sınırlıklar, kısıtlı söz dağarcığı ve soyut düşünme becerisindeki sonluluklar küçük çocukların tesirli bir biçimde irtibat kurmada zahmet çekmelerine yol açar. Tahminen de, oyunun alınyazında tanımlanan en büyük terapötik gücü bağlantı gücüdür. Çocuklar, şuurlu kanılarını ve hislerini oyun aktiflikleri aracılığıyla yalnızca sözlerle tabir edebileceklerinden çok daha uygun tabir ederler. Çocuklar somut oyun aktiflikleri ve gereçleri aracılığıyla söz konusunda doğal olarak rahattırlar . Oyuncak bebekler ve kuklalar vasıtasıyla sembolik temsil ve tabirin kullanımı, duygusal olarak yüklü yaşantı, niyet ve hislere karşı duygusal bir aralık sağlar. Çocuk, oyundaki dolaylı anlatım yoluyla düşünceli hisler ve anlar hakkında farkındalık kazanabilir ve güzelleşme sürecine başlayabilir.
Bilinçdışına Erişim
Çocuk, terapötik ve nötr uyaran özellikleri nedeniyle özel olarak seçilmiş oyuncaklar, oyunlar ve gereçler aracılığıyla yansıtma, yer değiştirme ve sembolizasyon, savunma düzenekleri üzerinden bilinçdışı çatışmaları ortaya çıkarabilir. Çocuk, oyun terapistinin takviyesiyle, inançlı bir ortamda bilinçdışı istek ve dürtülerini şuurlu oyun ve aksiyonlara dönüştürmeye ve bütünleştirmeye başlayabilir.
Doğrudan ve Dolaylı Öğretim
Oyun, bize ebeveyn ve çocuk hakkında bilgi ve marifet eksikliklerini direkt öğretim yoluyla alt etme imkânı sağlar. Örneğin, oyuncak bebekleri, kuklaları ve canlandırmayı kullanarak çocuklara toplumsal marifetleri öğrettiğinizde, çocukların bu dersi öğrenmeleri ve hatırlamaları daha olasıdır. Cümbüş ve oyunların kullanımı çocukların dikkatini çeker ve öğrenme motivasyonlarımı artırır. Kıssa anlatımı ve oyun hikayelerinin kullanım, çocuklara terapistle birlikte etkileşimsel fantezi oyununa katılma imkanı sağlar . Münasebetiyle bu durumda çocuğun sorununa bir tahlil üretmesi ya da bir ders öğrenmesi ile sonuçlanır). Bu, evreli olarak ilerleyen, dolaylı bir sistemdir ve direkt yüzleştirmeye nazaran daha az duygusal uyarılmaya yol açan tekrarlama için alan tanır. Oyun hikayeleri, çocuklara parçalanmış anı ve tecrübelerini dengeli ve manalı bir kıssa içinde düzenleme fırsatı sağlar.
Duygusal Boşalma
Oyunun kullanımı vasıtasıyla, çocuklar gerilimli ve travmatik yaşantılarını tekrar canlandırabilir ve rahatlayabilir; böylelikle bunlar üzerinde bir güç ve denetim duygusu kazanabilirler. Çocuk, tekrarlayıcı oyundaki tekrar canlandırmalar aracılığıyla korkutucu fikir ve hisleri zihinsel olarak hazmedebilir ve bunlar üzerinde denetim kazanabilir .Çocuklar, dışsal olaylar ve travmalarla oyun yoluyla başa çıkma konusunda doğal bir eğilim gösterirler. “Travma sonrası oyun terapötik olarak tesirli biçimde kullanılabilir. Bu, aslında travmatize olmuş küçük çocuklarda içsel değişimi gerçekleştirecek en güçlü yoldur.”
Stres Aşılama
Evden taşınma, okula başlama, kardeş doğumu ya da doktor/diş doktoru ziyareti üzere yaklaşmakta olan gerilimli olaylar karşısında ortaya çıkması beklenen dertli, olay1ar evvelce canlandırarak azaltılabilir. Beklenen olayı minyatür oyuncaklarla bütün taraflarıyla canlandırarak ve başa çıkma hünerlerine model olmak için oyuncak bir bebek kullanarak bilinmeyen tecrübe çocuk için tanıdık ve daha az korkutucu hâle getirilebilir.
Olumsuz Duygulanımın Karşı Şartlandırılması
Kaygı ve rahatlama ya da depresyon ve oyun bazlık üzere birbirini dışlayan iki içsel durumun tıpkı anda var olması mümkün değildir. Bu nedenle, bir çocuğun karanlık bir odada saklambaç oynamasını sağlamak çocuğun karanlık korkusunu yenmesine yardımcı olabilir. Ya da hastane ile alakalı oyuncaklarla drama oyunu oynamak hastaneyle bağlantılı endişelerin bariz biçimde azalmasına yardımcı olabilir. Fantezi oyunu, çocuğun pasif bir rolden etkin bir role geçmesine imkân sağlar. Örneğin, çocuk, hasta bir oyuncak bebeğe iğne yapmayı canlandırabilir. Fantezi oyunu tıpkı vakitte yansıtma, yer değiştirme, tekrarlama ve özdeşleşme üzere çeșitli savunma düzeneklerinin dışa vurulması da kolaylaştırır.
Katarsis
Katarsis, duygusal dıșavurum (ör. ağlama) ya da etkinlikler (ör. balonu patlatma, kili yoğurma, şişme kum torbasını yumruklama) aracılığıyla daha evvel bastırılmış ve kesintiye uğramış hislerin özgür bırakılmasına ve tamamlanmasına imkan tanır. Hislerin özgür bırakılması psikoterapinin son derece kıymetli bir ögesidir.
Olumlu Duygulanım
Çocuklar oyun oynarken daha az telaşlı ve depresif hissetme eğilimindedirler. Keyifli etkinlikler, memnunluk hissinin artmasına ve derdin azalmasına katkıda bulunur. Oyun esnasında hem çocukların hem de yetişkinlerin his durumlarının yükselmesi ve düzgünlük hâllerinin artması olasıdır. Daima yüksek seviyede gerilim hormonu kortizolü, beynin öğrenme ve bellekten sorumlu alanı olan hipokampüse ziyan verebilir, bu durum da, yetişkinlikte de devam eden bilişsel eksikliklerle sonuçlanabilir. Kahkaha ve olumlu duygulanım ise duygu-yükseltici hormon ve endorfin salınımını artırarak, kortizol seviyelerini düşürerek ve bağışıklık sistemini uyararak tam zıddı bir tesir yaratabilir (Berk, 1989). Oyun ve oyun bazlık ve bunların beraberinde getirdiği sevinç ve kahkaha, tasa ve depresyon üzere olumsuz hislerin panzehridir.
Yüceltme
Yüceltme, kabul edilemez dürtülerin toplumsal açıdan kabul edilebilir alternatif hareketlere yönlendirilmesini sağlar. Başkalarına fizikî olarak ziyan veren bir çocuk tekrar yönlendirilebilir ve çocuğun “savaşçı’ masa oyunları (satranç, dama), kutu oyunları (savaş) ya da rekabete dayalı spor faaliyetlerindeki dışavurum üzere tekrarlayıcı alternatifleri uygulamasına ve bunlar aracılığıyla öğrenmesine yardım edilebilir.
Bağlanma ve İlgiyi Geliştirme
Oyunun, ebeveyn ve çocuk ortasındaki olumlu duygusal bağı geliştirdiği yapılan araştırmalarla saptanmıştır. Ebeveyn/bakımveren ve çocuk bağlanmayı veren ve bağlantıyı çocuk, adım adım ilerleyen ve anında süpervize edilen seanslar aracılığıyla birlikte oynamak üzere inançlı ve besleyici bir ilgiyle sonuçlanacak olumlu duygusal tecrübeler yaratabilir. Araştırmalar tarafından ortaya konan kazanımlar ortasında çocuğun benlik kavramı ve oyun davranışındaki değişikliklerin yanı sıra ebeveynsel empatide aile ortamındaki olumlu değişimlere yönelik artmış algıda, benlik saygısında, çocuğun ahengine ve davranış sorunlarına yönelik algıda güzelleşmeler yer almaktadır.
Ahlaki Yargı
İlk olarak Piaget çocukların özgür ve nezaret altında olmayan oyun durumlarındaki spontan kural ve kuralları uygulama oyununun, olgun ahlaki yargının gelişimi açıdan kritik bir tecrübe olduğunu ileri sürmüştür. Kurallı oyun yaşantıları ,çocukların kuralların otorite sahibi yetişkinler tarafından keyfi olarak konulan dışsal sınırlamalar olarak görüldüğü erken yıllardaki ahlaki gerçeklik periyodundan ,kişiler arasında iş birliği ve istek unsurlarına dayalı ahlak kavramına geçmelerine yardımcı olur.
Empati
Rol yapma aracılığıyla çocuklar empati kurma, bir diğer tabirle olayları bir başkasısın bakış açısından görebilme kapasitelerini geliştirebilirler. Toplumsal oyun sırasında farklı karakterleri canlandırmanın, toplumsal yeterliliğin yanı sıra özgecilik ve empatiyi artırdığı da tespit edilmiştir.
Güç ve Kontrol
Çocuklar oyunları esnasında kendilerini güçlü ve denetim sahibi hissederler. Oyun dünyalarını isteklerine ve gereksinimlerine uyumlu hâle getirebilirler. Çocukların bir felaket esnasında hissettikleri çaresizlik hissine bariz biçimde zıt olarak, oyun onlara sağlam bir güç ve denetim duygusu sağlar. Çocuk, terapi seansında oyun materyalleri üzerinde üstünlük hisseder ve neyi nasıl oynayacağına karar verir. Sonuç olarak, bu aykırı reaksiyon çocuğun güvensizlik Ve incinebilirlik hislerinin üstesinden gelmesine yardımcı olur.
Yeterlilik ve Öz Denetim
Oyun, çocuklara öyküler, kum tepsisinde inşa edilen dünyalar ve çizimler üzere benlik hürmetlerini artıran yetkinlik ve öz yeterlilik hissini kazandıran araçlar vasıtasıyla yaratıcılık için sınırsız imkan sunar. Ayrıyeten, çocuklar kurallı oyun ya da inşa oyunu üzere etkinliklerde katılarak onların durup düşünmelerine ve plan yapmalarına yardım edebilecek niyet ve davranış durdurma yolu aracılığıyla öz kontrolü öğrenebilirler. Sonuç olarak, çocuk çeşitli muhtemel davranışların sonuçlarını evvelce görebilir. Bu hünerler, alıştırma fırsatları ve olumlu pekiştirme yoluyla tam manasıyla öğrenilebilir ve bunun sonucunda birçok ortama (ör. okul, mesken, toplumsal ortamlar) nazaran genellenebilir.
Benlik AIgısı
Çocuk, oyun ve çocuğun öncülük ettiği çocuk merkezli yaklaşımın kullanılması sayesinde yargılanma, değerlendirilme ve değişme baskısı olmadan kendisi olma istikametinde tam bir kabul ve müsaade algılamaya başlar. Mecazi olarak söylersek, terapist çocuğun oyununa açıklama getirerek onun içsel niyet ve hislerini anlayabileceği ve içsel bir öz farkındalık geliştirebileceği bir ayna sağlar. Oyun, ayrıyeten çocuğa bağımsız bir birey olma, kendisi için düşünme, kendi kararlarını verme ve kendini keşfetmenin içinde gizli gücü fark etmesi için de fırsatlar sunar.
Hızlanmış Gelişim
Okul öncesi çocukların gelişim seviyeleri, oyun içinde kendi yaş periyotlarındaki olağan hünerlerin ötesine geçebilir ve sadece daha sonra besbelli hâle gelebilecek bir düşünme seviyesinde fonksiyon gösterebilir.
Yaratıcı Sorun Çözme
Çok sayıda çalışma, oyunun ve oyun bazlığın, çocuklarda artmış yaratıcılık ve ıraksak düşünme ile bağlı olduğunu ortaya koymuştur. Oyun esnasında süreç, ortaya çıkan eserden daha kıymetli olduğu için çocuklar sonuçlarından korkmadan, özgürce kendi problemlerini ve toplumsal sorunları çözmelerinde onlara yardım edebilecek yeni kombinasyon ve keşiflerde bulunabilirler. Nitekim de “oyunun kendisi bir değişim aracı vazifesi görmektedir”. Iraksak düşünmenin, hayali oyun ve başa çıkma stratejileri ortasında aracı bir halka olduğu düşünülmektedir. Hayali oyunda (duygu ve fantezinin kullanımında) âlâ olan çocuklar ıraksak düşünmede daha yeterlidir, daha fazla başa çıkma stratejisine sahiptir ve çarçabuk bir stratejiden başkasına geçiş yapabilirler.
Fantezinin Dengelenmesi
Çocuklar, oyunlarında isteklerini temsili olarak çabucak tatmin edebilirler. Korkak bir çocuk, cesaretli; zayıf bir çocuk, güçlü olabilir. Oyunu, temel itibariyle daha çok bir hayal üzere işleyen telafi edici bir düzenek olarak görmüştür. Gerçek hayatta söz edilemeyen dürtüler ve gereksinimler fantezi aracılığıyla bir çıkış yolu bulur.
Gerçekliğin Sınanması
Oyun tecrübeleri, çocuklara toplumsal durumlardaki ipuçlarını okumak için alıştırma imkânı sağlar ve çocukların fanteziyi gerçek durumlardan ayırt etmelerine yardım eder. Toplumsal hayalî oyunlarında çocuklar çoğunlukla oynadıkları roller ve kendi gerçek benlikleri ortasında bir ileri bir geri hareket ederler. Sık sık hayali oyun oynama, gerçeklik ve fantezinin daha uygun ayırt edilmesine imkan sağlar.
Davranışsal Prova
Oyunun inançlı ortamı içinde, saldırganlığa karşı girişkenlik üzere toplumsal açıdan kabul edilebilir davranışlar prova edilebilir ve denenebilir. Oyun/çocuk terapisti, oyun içinde kuklaların ve rol yapma oyununun kullanımı aracılığıyla çocuk için daha uyumsal yeni davranışlara model olabilir; daha sonra çocuk da marifetlerini geliştirmek ve ustalık kazanabilmek için bu davranışlarla tekrar tekrar alıştırma yapabilir.
Dayanışma bağlantısı İnşa Etme
Oyunun en tesirli terapötik güçlerinden biri, dayanışma alakası inşa etmenin ilişkisel bileşenidir. Bu, çocukların , oyuncu ve eğlenceli bir terapiste olumlu bir biçimde karşılık vermesi ile gerçekleşir. Çocuğu çocuk, terapiye kendi isteğiyle gelmediği için başlangıçta terapist ile çocuk ortasındaki oyuna dayalı etkileşimler yoluyla sürece katılmaya ihtiyaç duyar. Ayrıyeten, oyun “çocukların lisanı olduğundan” çocukla bağlantı ve alaka kurmak için doğal bir araç sağlar.
