Otizm spektrum bozukluğu nedir?

Otizm Spektrum Bozukluğu(OSB) 1943 yılında, Amerikalı psikiyatrist Leo Kanner tarafından “Beyin huzursuzluğuna bağlı bir durum” olarak tanımlanmıştır. Ekseriyetle sıfır üç yaş aralığında ortaya çıkan ve kişilerin yaşamları boyunca toplumsal etkileşimleri ve davranışlarının olumsuz yönde etkilendikleri nörolojik gelişimsel farklılık olarak bilinmektedir. OSB’nin teşhis ölçütleri ortasında, bireylerle toplumsal etkileşim kurma güçlüğü, karşılık verememe, insanların duygusal durumlarını anlayamama üzere toplumsal iletişim eksiklikleri ve toplumsal etkileşim sıkıntıları bulunmaktadır. OSB olan bireyler, uygulama ve toplumsal farklılıklar nedeniyle karmaşık bir şekilde düşüncelere girdiklerini ve toplumsal, duygusal bilgilere sahip bir biçim işleme ve anlamlandırmada zorluk yaşadıklarını söz etmektedirler. Otizmin neden olduğu dikkat dağınıklığı, bilişsel hünerleri işlemlemede zorluk ve toplumsal etkileşim bozukluğu, bilişi bütünleştirememe, muhakeme, soyut düşünme ve bilişsel işlevsellik zorluklarına yol açmaktadır. Otizm olan bireylerde toplumsal etkileşim ve iletişim ortamlarına ahenk sağlayamama, sonlu hayal gücüne, tekrarlayan davranışlara, yaşamlarındaki rutin değişikliklerine karşı direnç ve istenmeyen davranışlar, aşırı duygusal yansılar, saldırgan davranışlar, anksiyete ve motor uyum bozuklukları gözlenmektedir (Durdu, 2022).

Otizm Spektrum ve Yaygın Gelişimsel Bozukluk literatürde ve günümüzde tanılama sürecinde birbirinin yerine de kullanılmaktadır. Mental hastalıklar konusunda tanınmış İsviçreli psikiyatr Eugen Blueler 1900 lü yıllarda sosyalleşme hünerinde sorun yaşayan ve farklı ilgi alanlarında başarılı olabilen bireylerin varlığını lisana getirmiş ve günümüzde kullanılan otizmli birey tarifine yakın bir tanımlamaya yer vermiştir (Bilgin, 2022).

Resmi olarak birinci sefer 1980 yılında DSM(The Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders )-III’ te tanımlanan otizm, 1994’ün geldiğimizde DSM-IV altında “Yaygın Gelişimsel Bozukluklar” başlığı altında yer almıştır. 2013 yılında yayınlanan DSM-V kriterlerine göre ise, “yaygın gelişimsel bozukluk” terimi çıkarılarak yerine “Otizm Spektrum Bozukluğu” terimi kullanılmıştır. İlk üç yıl içinde beliren ve iletişim büyük ölçüde kontrol altında tutan nörogelişimsel bir sendrom olarak tanımlanan otizm, erken çocukluk döneminde başlar ve yaşam devam ederken yaşla birlikte uzunluğunun özelliklerin içinde değişebildiği ve değişebildiği sürekli bir bozukluktur (Alver ve Gümüş, 2020).

Millî Eğitim Bakanlığı’nın Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’ne göre “otizm spektrum bozukluğu olan çocuklar hafif, orta ve ağır düzeyde olmak üzere üç farklı tanımla açıklanmaktadır. Hafif düzeyde OSB “Sosyal etkileşim, sözel ve sözel olmayan iletişim, ilgi ve etkinliklerdeki hafif düzeydeki sınırlılığı nedeniyle özel eğitim ile dayanak eğitim hizmetine gereksinimi olan birey” ve orta düzeyde OSB “Sosyal etkileşim, sözel ve sözel olmayan iletişim, ilgi ve etkinliklerdeki sınırlılıkları nedeniyle özel eğitim ile takviye eğitim hizmetine yoğun şekilde muhtaçlığı olan birey” olarak tanımlanmıştır. Ağır düzeyde OSB ise “Sosyal etkileşim, sözel ve sözel olmayan iletişim, ilgi ve etkinliklerdeki sınırlılıkları nedeniyle yoğun özel eğitim ve dayanak eğitim hizmetine gereksinimi olan birey” olarak açıklanmaktadır (Resmi Gazete, 2018).

Otizm Spektrum Bozukluğu Belirtileri

OSB, Amerikan Ulusal Ruh Sağlığı Enstitüsü [NIMH] tarafından toplumsal iletişim ve etkileşim sürecinde yaşanan zorluklar, tekrarlayan boyutlardan ve detaylı olarak ilgi görüldüğü bir gelişimsel bozukluk olarak tanımlanmaktadır. Otizmli bireyler, günlük yaşamlarında tekrarlayan yaşantıları gerçekleştirmeyi tercih edebilirler ve bu davranışlara karşı direnç gösterebilmektedirler. Otizmin yaşamının rastgele bir döneminde konulabilir, fakat çoklukla birinci iki yaşta ortaya çıkmış olduğu için gelişimsel bir bozukluk olarak değerlendirilmektedir. Bu bozukluğa yaşam uzunluğu süregelmesine karşın uygulanan tedavi ve özel eğitimlerle bireyde iyileşmeler gözlenmektedir. OSB’nin düzeyi kişilerde hafifçe ağır düzeyine kadar değişim göstermektedir. Davranışların ve semptomların tamamı her çocukta tıpkı anda ve şekilde gözlenmemektedir. Hafif düzeyde etkilenen çocuklarda kimi boyutlar fark edilirken, teşhis koymak daha güç olabilmektedir. Ağır etkilenen çocuklarda ise daha fazla belirti görülmekte ve daha erken tanılama yapılmaktadır. Çocuklar ekseriyetle on iki ile yirmi dört aylık dönemler ortasında tanılama almaktadır. Hafif düzeyde etkilenen çocuklarda bu süre yirmi dört aya kadar uzayabiliyorken belirtiler daha besbelli olan çocuklarda ise on iki aydan önce fark edilebilmektedir. OSB belirtisini ortaya koymak için, toplumsal iletişim ve etkileşimler sıkıntılarının yaşanması, tekrarlayan davranış belirtilerinin gözlenmesi gerekmektedir. Ayrıyeten bu belirtilerin erken dönemde ortaya çıkmış olması ve çocuğun toplumsal ve genel yaşantısında olumsuz tesirlerinin gözlemlenmesi gerekmektedir. Otizmli kişilerde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, anksiyete bozukluğu, lisan ve konuşma bozukluğu yahut obsesif kompulsif bozukluklar üzere ek tanımalarda görülmektedir (Yazgan, 2022).

Çocuklarda oniki aya kadar ismine yönelmeme ya da duyuyor üzere görünmeme, ondört aya kadar objelere ilgi göstermeme, onsekiz aya kadar sembolik oyun oynamama ya da oyuncaklarla hiç oynamama, göz teması kurmaktan kaçınmak, konuşma ve söz edici lisan maharetinde gecikme, akranları ile ilişki kurmada zorlanma, tekrarlayıcı anlamlandırılamayan bedensel hareketler yapma, aşırı hareketlilik ya da çevreye karşı ilgisiz hareketsiz kalma, günlük rutinlerinin dışına çıkılması ya da çevresel değişimlerin olması durumunda aşırı duygusal yansıların verilmesi, ellerini çırpma, kendi çevresinde dönme, sallanma üzere belirtilerin yanında ses, koku ve tatlara karşı olağandışı yansılar verme üzere duyusal farklılıkları OSB belirtileri içerisinde gözlemlenmektedir (Aydın ve Özgen, 2018).

Otizm Spektrum Bozukluğu’nun Sebepleri

Otizmin nedenlerine dair farklı kuramlar, mevzunun karmaşıklığını aydınlatmaya çalışırken, geniş bir yelpazede açıklamalar sunarlar. Psikojenik Kuram (1950-1960), otizmin doğum sonrası çevresel faktörlerle tetiklendiğini savunmaktadır. Bu kurama göre, ebeveynlerin tavırları ve duygusal etkenler, içe dönüklük ve anti toplumsal özellikler üzere otistik davranış biçimlerine neden olur. Araştırmalar, otizmli ve olağan çocuk sahibi ebeveynler ortasında ilgi eksikliği, duygusal soğukluk ve yetiştirme şekli açısından bariz bir ayrım olmadığını göstermiştir (Bayam, 2017).

Davranışsal kurama göre, ödül ve ceza sistemleriyle desteklenen muhakkak davranış biçimleri öğrenilir. Bu kurama göre, çocuk, toplum içinde ve çevresiyle olan etkileşimi yoluyla öğrenilen atipik ve belli davranış kalıplarını içerir. Otizmli çocukların edindiği davranışların çoğu, toplumun olumlu ve olumsuz reaksiyonlarına dayalı olarak şekillenir. Gözlemler, otizmli çocukların olağan çocuklarla tıpkı uyaranlara ve durumlara reaksiyon verdiğini, lakin bu durumlara farklı cevaplar gösterdiklerini ortaya koyar (Ergin, 2017).

Organik kurama göre ise otistik bozukluğun biyolojik sebeplerinin net bir şekilde anlaşılamadığına işaret eder. Otizm, tek bir nedenle sonlu değildir ve birden fazla faktörün tesiri altında olabilir. Teşhis konan bireylerin yalnızca %5-10’u tıbbi bir nedenle ilişkilendirilebilir. Farklı çalışmalar yapılmasına rağmen kesin bir neden tespit edilememiştir. Beyin hücrelerinin işlevselliği her bireyde farklı şekillerde gözlenir ve bu hücreler ortasındaki iletişimi sağlayan

kimyasal unsurlarda dengesizliklerin yahut eksikliklerin bulunduğu düşünülür. Kavramsal kuram ise otizmin temel nedenini bilişsel manaya yeteneğinin yetersizliğine dayandırır. Otizmli bireyin farklı çıkarımlar yapmasını ve olayları farklı şekillerde yorumlamasını sağlayan bir temele sahiptir. Bu kuram, otizmli bireylerin farklı özelliklerinin çeşitli şekillerde görülmesine neden olabilir. Bu yaklaşım, otizmin karmaşıklığını anlamada bize daha geniş bir perspektif sunmaktadır (Bayam, 2017).

Kaynaklar

Durdu, E. (2022). Etkileşimli Eğitsel Oyun Kullanarak İyileştirici Müdahalenin OSB Olan Öğrencilere Tesirleri. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü .

Bilgin , G. (2022). 48-72 Aylık Eğitim Alan OSBna Sahip Olan Çocukların Toplumsal Hünerleri Düzeylerinin Oyun Ve Drama İlişkisiyle Belirlenmesi. İstanbul: İstanbul Aydın Üniversitesi.

Alver, E; Gümüş , Ç. (2020). OSBna Sahip Bireylerde Eğitimin Önemine Dikkat Çekmek Üzere Hazırlanmış Mecmua İlanı Tasarımı Örnekleri. İstanbul Ticaret Üniversitesi Toplumsal Bilimler Mecmuası, 3(39), 1436-1452.

Resmi Gazete. (2018). Mevzuat Bilgi Sistemi. Ağustos 2023 Tarihinde T.C. Cumhurbaşkanlığı Mevzuat Bilgi Sistemi:

Https://Www.Mevzuat.Gov.Tr/Mevzuat?Mevzuatno=24736&Mevzuattur=7&Mevzua ttertip=5 Adresinden Alındı

Yazgan, E. (2022). OSB Olan Çocukların Oyun Marifetlerinin İncelenmesi. Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi.

Aydın , D.; Özgen, Z.E. (2018). Çocuklarda Otizm Spektrum Bozukluğu Ve Erken Tanılamada Hemşirenin Rolü. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Mecmuası, 7(3), 93-101.

Bayam, A. (2017). 2-6 Yaş Ortasındaki OSB Olan Çocuklara Uygulanan Oyun Seansının Toplumsal Maharet Ve Lisan Gelişiminde Yol Açtığı Değişimin İncelenmesi. İstanbul: Beykent Üniversitesi.

Ergin , G. (2017). Otı̇ zm Spektrum Bozukluğu Olan Çocukların Hayalı̇ Oyun Davranışlarının Çeşı̇ tlendı̇ rı̇ lmesı̇ nde İpucunun Gı̇ derek Arttırılmasıyla Öğretı̇ mı̇ n Etkı̇ lı̇ lı̇ ğı̇ . Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.

Görüntülemeler: 57