Çocuklarda palavra söyleme davranışı sıklıkla gözlemlenen, ailelerin telaş duyduğu bir mevzu olarak karşımıza çıkmaktadır. Pekala, bir çocuk neden palavra söyler? Çocuğun palavra söylediğini yakaladığınızda ona karşı tavrınız nasıl olmalıdır? Hangi tavır ve davranışlar çocuğun palavra söyleme davranışını arttırır? Gelin birlikte inceleyelim.
Yalan, en genel tarifiyle “gerçekte olmayanı, olmuş üzere tabir etme” manasında kullanılır ve diğerlerini yanıltma hedefi taşır. Çocuklarda gözlemlenen palavra söyleme davranışının nedenleri anlamaya çalışırken çocuğun gelişimsel devrini dikkate almak epey değerlidir. Yapılan araştırmalar, çocukların lisan gelişimiyle birlikte 2 – 3 yaş itibariyle palavra söylemeye başladıklarını göstermiştir. 2 – 3 yaşındaki çocuk palavra söyleme konusunda şimdi gereğince düzgün değildir. Bu yaşlarda ortaya çıkan palavra, çoğunlukla diğerlerine ziyan vermeyen ve çarçabuk fark edilebilen tipten palavralardır. Çocuk daha çok bir yanlışı gizlemek, karşılaşabileceği cezalardan kaçınmak, kendini olumsuz tavırlardan yahut hislerden korumak için palavraya başvurabilir. 3-6 yaş ortasındaki çocuklarda ise sorumluluktan – işten kaçınma, denetim elde etme, kar elde etme, kardeş suçlama üzere durumlar palavra söyleme davranışında ön planda olduğu görülmüştür. Lakin 6 yaşına kadar söylenen palavralar daha çok “sözde” palavralardır zira çocuğun hedefi karşısındaki kişiyi aldatmak değildir. 6 yaşa kadar gözlemlenen palavra söyleme davranışı çocuk gelişimi sürecinin bir modülü olarak görülür zira bu periyot, çocukların hayal güçlerinin çok geniş olduğu bir periyottur. Bu süreçte öyküler uydurma, masallar anlatma, taklit oyunları üzere etkinliklerden çok keyif alırlar. Münasebetiyle çocuklar hayal ile gerçeği ayırt etmekte zorlanabilir, gerçek ve hayali birbirlerine karıştırabilirler. Bu yaşa kadar görülen palavra söyleme davranışına karşı ailelerin çok telaş etmesine gerek yoktur. Çocuklarda gerçek ile hayal ortasındaki ayrım, 6 yaş itibariyle başlar. 6 yaşından itibaren palavranın söylenme sıklığı, hangi maksatla söylendiği ve nasıl sonuçlara sebep olduğu üzere noktalara dikkat etmekte yarar vardır zira gerçek ile hayal ortasındaki ayrımı sağlamaya başlayan çocuk, palavra söylemeyi de kasıtlı bir halde gerçekleştirmeye başlar. Palavra söyleme davranışının altında çocuğun sevgi ve ilgi muhtaçlığının ebeveynleri tarafından gereğince karşılanamaması, ebeveynlerin ya da etraftaki öbür insanların çocuğa makûs örnek olması, çocukların yanılgı yaptıkları vakit karşılaşacakları yansıdan korkması sonucu palavraya başvurması, çocuğa karşılayabileceğinden daha fazla sorumluluk yüklenmesi sonucu başarısızlığı palavrayla örtmeye çalışması, çocuklar ortasında karşılaştırma yapmak, ebeveynlerin çocuğa kâfi itimat duygusu sağlayamaması sonucu çocuğun palavralarla inanç kazanmaya çalışması, dikkat çekmek, arkadaş kazanmak üzere birçok neden yer alabilir. Çocuğun yaşı ilerledikçe de bilhassa ergenlik periyoduyla birlikte çocuklar etrafındaki şahısların yeterliliği için, gönül almak, ıstırap yaşamanın önüne geçip kendilerini daha yeterli hissetmek, kibar olmak, etrafındakilere karşı düzgün görünmek için palavraya başvurabilirler.
Çocuğun palavra söyleme davranışı nedenleri ele alınırken çevresel ve ruhsal birçok öge göz önünde bulundurulmalı ve çocuğa karşı uygun bir yansıda bulunulmalıdır. Bu süreçte öncelikle çocuğu palavra söylemeye teşvik eden ruhsal faktör tespit edilmelidir. Çocuğun vücudu, zihni, duygusal ve toplumsal özellikleri, ilgi alanları ve istekleri göz önünde bulundurulmalı ve gerçekçi bir biçimde ele alınmalıdır. 6 yaş öncesi bir çocuğun palavra söylediği gözlemleniyorsa, bu davranışın gelişimsel sürecin bir kesimi olduğu hatırlanmalı ve çocuğa kızgınlıkla, cezalandırıcı bir yaklaşımla reaksiyonda bulunulmamalıdır. Çocuğa yanlışsız söylemenin, dürüst olmanın değeri ve bedeli anlatılmalıdır. Çocuklar için daha anlaşılır bir lisan ile transfer sağlayabilmek için hikayeleştirme sistemi kullanılabilir ya da dürüstlük ile ilgili çocuğun yaşına uygun kıssa kitapları çocuğa okunabilir. Palavra söylemek, doğuştan gelen bir özellik değildir ve sonradan öğrenme yoluyla kazanılır. Bu noktada ebeveynlerin çocuğa nasıl bir rol model olduğu epey değerlidir. Çocuğun palavra söyleme davranışını azaltmaya çalışırken, ebeveynler de palavra söylemekten kaçınmalı ve çocuğa olumsuz model olmamalıdır. Çocuk, anne ve babasının dürüst ve açık irtibat kurduğunu gördüğünde kendisi de dürüst ve açık irtibat kurmaya daha yatkın olabilir. Çocuğun palavra söylediği fark edildiğinde çocuğu “yalancı” olarak etiketlemekten kaçınılmalıdır. Etraftan gelen bu damgalama çocuğun durumu içselleştirmesine ve daha çok palavra söylemesine neden olabilmektedir. Çocuğa karşı gerçek ve yanlışın ne olduğu açıklanmalı ve bu süreçte sevecen, açıklayıcı, hoşgörülü ve destekleyici bir tavırla yaklaşılmalı ve onlara his ve kanılarını rahatlıkla paylaşabileceği inançlı bir alan tanınmalıdır. Çocuk palavra söylediğinde palavra söylediği için çocuğu cezalandırıyor olmak, çocuğun cezadan kaçmak için daha fazla palavra söylemesine neden olabilir. Hasebiyle bu türlü durumlarda çocuğa telaş ve baskı oluşturmaktan kaçınılmalıdır. Unutulmamalıdır ki çocuk kendini ne kadar inançta hissederse, palavra söyleme davranışı da o kadar azalacaktır.
Uzm. Psk. Damla KANKAYA SÜNTEROĞLU
Psikolog Tuğçe YILDIRIM
Kaynakça:
AYDIN, M. S. (2021). Çocuklarda Palavra Söyleme Davranışı ve Gelişim Süreçleri. Muhakeme Dergisi, 4(1), 1-13.
https://www.cogepder.org.tr/post/yalan-s%C3%B6yleme-davrani%C5%9Fi-ve-%C3%A7ocuklar
KUŞCU, Y., & KUŞCU, Ö. (Eds.). (2023). Vaka Örnekleri ile Erken Çocukluk Periyodunda Davranış Problemleri. Efe Akademi Yayınları.
Sargın, A., (2012), Çocuklarda Ruh Sağlığı, Eğitim Yayınevi.
KUŞCU, Y., & KUŞCU, Ö. (Eds.). (2023). Vaka Örnekleri ile Erken Çocukluk Periyodunda Davranış Problemleri. Efe Akademi Yayınları.
