Bir Deneysel Psikoloji Uzmanının Meslek Hastalığı: Okuduğu Ruhsal Çalışmayı
Sorgulamak!
Deneysel psikoloji yüksek lisansı yapmak benim literatürize dahi olsa ruhsal araştırma ve bilgilere kritik bir eleştirel tavırla, bir ölçü kuşkucu yaklaşmak üzere bir tesir oluşturdu. Bu yaklaşım, insanı uydurma ruhsal bilgilerden koruyabilen, gerçek araştırmalardaki yorumları da daha sağlıklı bir biçimde değerlendirebilen bilimci şüpheciliğinin sağlıklı bir sonucu diye düşünüyorum. Hatta, birinci kitabımı bu mevzu üzerine yazmış bulunmaktayım. Şayet Acı Çeken İnsan’ı okursanız, siz de toplumsal medyada, kitaplarda vs. rastladığınız ruhsal bilgilere daha kritik bir tavırla yaklaşabilecesiniz.
Örneğin bu sabah okuduğum ruhsal bir araştırmada özetle ‘’Kilo vermek insanları depresyona sokabilir.’’ üzere bir sonuca varılmıştı. Bu çalışma bulgularından yola çıkan Yale Üniversitesi hocası ise, bir küme genç üniversite öğrencisine ‘’Mükemmel bir beden sizi daha memnun kılmayacak. Zira bakın, bu çalışmanın bulgularına nazaran böyledir.’’ diyordu. Bu üzere bir çıkarım, bir araştırmanın sonucuydu ve ben, her vakit olduğu üzere, gözlüklerimi adeta burnumun ucuna indirip makaleyi yakından incelemeye başladım. Okuduğumda, çalışmanın bulguları beni ‘’yöntemsel çıkmazlar’’ nedeniyle tatmin edemedi. Zira, çalışma prosedüründe şöyle anlatılıyor: 50 yaş üzeri şahısların beden ölçümleri alınıyor, depresyon seviyeleri ölçülüyor ve dört yıl sonrasında tekrar beden ölçümleri alınıp depresyon seviyeleri ölçülüyor. Sonra dört yıl sonraki kilo ile birinci kilo ölçümü kıyaslanıyor ve şahısları üç kümeye ayırıyorlar: Kilo alanlar, kilo verenler ve kilosu değişmeyenler. Bu üzere bir gruplandırmanın akabinde ise her bir kümedeki bireylerin depresyon seviyesindeki değişimi kıyaslıyorlar. ‘’Aaaaa… Hepsinin depresyon seviyesi artmış lakin kilo verenlerin depresyon seviyesi artmış!’’ Ben bu çalışmayı üzerine baş dahi yormadan biraz üstünkörü diyebileceğim bir biçimde okuduğumda aklımda 4 tane soru işareti belirdi ve çalışma bulgularından tatmin olamadım.
2) Genel olarak vücut imajı konusunda hassas olan yaş kümesi 50 yaş ve üzeri bireyler değil, gençlerdir. Örneğin 15-25 yaş dolaylarında bir küme kişi üzerinde benzeri bir araştırma yapılsaydı bulgular çok farklı olabilirdi. Bu durum ‘’örneklem’’ ile ilgili bir deneysel sorundur.
3) Çalışmanın yayıldığı vakit dönemi olan ‘’4 yıl’’ bir ruhsal değişkeni ‘’önce-sonra’’ formunda ölçmek için çok uzun bir süreçtir. Zira, ruhsal düzgün oluşumuzda tesirli olan sayısız çevresel faktör vardır. Hele hele ‘’genel ruhsal düzgün oluş’’ hâlimizi yansıtan depresiflik seviyemiz kelam konusu olduğunda, bu sabah izlediğimiz dünyanın öbür ucundaki bir ülkeyle ilgili savaş haberi dahi kelam söyleyici olabilir. Bu dört yıl içinde çalışmaya katılanların ailesinden vefat edenler olmuş olabilir, kendileri farklı olaylar yaşayarak travmatik deneyimler yaşamış olabilirler. Buna dair bir denetimden kelam edilmemektedir. Hasebiyle,
4) 4 yıl içinde bu şahısların hangi periyotta kilo alıp verdikleri meçhuldür. Tahminen de ‘’kilo almış
grubu’’nda temsil edilen bir kişi, uzun vadede 20 kilo almış lakin ikinci ölçümden son 4 ay evvel 15 kilo vermiştir. Psikolojide daha ‘’ani etki’’leri ölçmeliyiz bahis depresiflik seviyesi üzere ‘’ruh hâli’’ (mod) ile ilgili bir değişken olduğunda. Bunun için yakın takip gerekmektedir. Bu yöntemsel çıkmazın içinden çıkabilmek için tek yol, ‘’adamakıllı uzun vadeli’’ (uzlamsal denmektedir) bir çalışma yapmaktır. Bu tıp bir deney programında bireylerin 4 yıl evvel ve sonraki kiloları ölçülmek yerine 4 yıllık süreç içinde tekraren ruh durumları ve kiloları ölçülebilir.
5) Bu çalışmada kilo veren bireyler çok kilolu yahut obez ranjından olağan yahut daha az kilolu ranjına inmiş değildir. Örneğin 90 kilodaki kişinin 85 kiloya inmiş olmasının, hele ki 4 yılda, onu depresiflik yahut tam karşıtı, ruhsal yeterli oluş açısından etkilemiş olmasını beklemek mantıklı gelmemektedir. Hasebiyle tahminen de bu şahıslar gereğince kilo vermemiştirler. Tahminen de çok obezlikten olağan kilo ranjına inmeyi başarmak onları ruhsal olarak tatmin edebilirdi.
6) Bu şahıslar rastgele bir deneysel manipülasyona yani ruhsal müdahaleye maruz bırakılmamıştır. Örneğin, bu şahıslar şayet belirlenmiş bir beslenme programını belli bir ortamda (örneğin kilo verme kampı) takip ediyor olsalardı, ve deseydik ki ‘’Aynı diyeti yaptılar lakin buna karşın, kilo verenler daha memnun olmadı.’’ daha isabetli bir açıklama ortaya konmuş olabilirdi. Zira, daha fazla kilo verenler daha çok depresifleştiyse bunun nedeni literatürde tekraren altı çizildiği üzere ‘’kalori yoksunluğu’’ bu durumdan sorumlu olabilir. Buna rağmen, tahminen de kilo alanlar diyet yapmadıkları için kalori yoksunluğuna
maruz kalmamışlardı. Bu ihtimali elemek için, her kümeye diyet yaptırmak gerekirdi. Pek çok insan psikoloji üzerine genel yargılarda bulunurken bir adet ruhsal çalışmaya dahi atıf yapıyor olmaz. Bunun yerine kulaktan dolma bilgiler, cetlerin rivayetleri, komşunun deneyimleri, psikoloji efsaneleri lisandan lisana aktarılır. Halbuki psikoloji bir edebiyat akımı değildir. Tam manasıyla bir bilimdir. Bu bilimin inceliklerini bilen bir deneysel psikoloğun
önüne Yale Üniversitesi’nde sunulan bir dersteki bir makaleyi bulup 20 dakikada okutursanız, 5 tane soru işareti ortaya koyabilir. Hele ki, yüksek lisansını deneysel psikolojide yeme bozuklukları ve vücut imajı üzerine yapmışken, yaptığı araştırmada genç kızlarda vücut imajı ve ruh hâli üzerine bir incelemede bulunmuşken tam da bu mevzularda bir çalışma önüne konuyorsa!
