TCMB Data Yönetişimi ve İstatistik Genel Müdürü Yusuf Kenan Bağır, Yapısal Ekonomik Araştırmalar Genel Müdürü Ünal Seven ile Ekonomist Ertan Tok tarafından hazırlanan “Parasal Sıkılaşma Devirlerinde Firmaların Temerrüde Düşme Davranışları Nasıl Farklılaşıyor?” başlıklı tahlil yayımlandı.
Parasal sıkılaşma periyotlarında finansal istikrarın nezareti açısından yakından takip edilen göstergelerin başında firma temerrütlerinin geldiği belirtilen tahlilde, “Bu yazıda, farklı mali sıkılaşma devirlerinde firma temerrütlerinin gelişimini inceliyoruz. 2023 yılı haziran ayında başlayan sıkılaşma devrinde firma temerrütlerinin ölçek ve dal bazında değişimlerine ve finansal borçluluğun rolüne ait çıkarımlarda bulunuyoruz.” tabirleri kullanıldı.
Analize, tarihî olarak, ticari kredi faiz oranlarının 2018 ve 2023 sıkılaşma devirlerinde yükseldiğinin görüldüğü aktarıldı.
Buna rağmen, 2018 sıkılaşma devrinde artan TGA’ların 2023 sıkılaşma devrinde görece düşük seyrettiği vurgulanan tahlilde, şunlar kaydedildi:
“TCMB para siyaseti faizi 2018 yılı haziran ayı sonrasındaki dört ay içerisinde yüzde 8’den yüzde 24 düzeyine çıkarılmış ve Temmuz 2019’a kadar bu düzeyde tutulmuştu. Siyaset faizindeki artışla eşanlı olarak sıkılaşma öncesi yüzde 17,9 düzeyinde olan ticari kredi faiz oranları yüzde 35 düzeyine çıkmıştı. Bu sıkılaşma döngüsünde ticari kredi TGA oranlarının süratle yükselişe geçtiği ve sıkılaşma öncesi periyottaki yüzde 3 düzeyinden 2019 yılı sonuna kadar yüzde 6 düzeyine çıktığı görülüyor. İçinde bulunduğumuz sıkılaşma devrinde ise ticari kredi faizlerindeki yükselişe rağmen TGA oranları yüzde 1,5 düzeyinde. Bu ayrışmada, iki devir ortasındaki faiz artışlarının zamanlaması, enflasyon düzeyi, kur değişimleri ve jeopolitik gelişmeler üzere makro faktörlerin yanında, firma ve kesim spesifik özelliklerin de belirleyici olduğunu kıymetlendiriyoruz.”
Analizde, şu değerlendirmelere yer verildi:
“İki sıkılaşma devrinde temerrütlerde gözlenen ayrışmanın firma özellikleri ile bağlantısını göstermek hedefiyle, firma bazlı yaşlandırma tahlilleri yapıyoruz. Yaşlandırma tahlili, temel olarak makul bir periyotta sağlıklı olarak tanımlanan firmaların, sonraki periyotta temerrüde düşme oranlarını gösteriyor. Tahlilde öncelikle faizlerin yatay seyrettiği 2014 haziran sonrası periyot referans olarak tanımlanıyor. Bu devirde temerrüde düşen firmaların oranının 16 ayda yüzde 5’e yaklaştığı görülüyor. 2018 nakdî sıkılaşma devrinde ise sağlıklı firmalardan temerrüde düşenlerin oranının 2014-2015’le karşılaştırıldığında daha yüksek olduğu görülüyor. Ayrışma, faiz artırımının başladığı aydan 6 ay sonra belirginleşmeye başlıyor.”
Sağlıklı firmaların yüzde kaçının tahlil başlangıç tarihinden 16 ay geçtikten sonra temerrüde düştüğünün firma ölçeği ve borçluluk seviyesi kırılımında özetlendiği bildirilen tahlilde, firmaların ölçek bakımından, mikro, orta ve büyük olmak üzere 3 kümeye; borçluluk seviyesi bakımından da firmanın kredi bakiyesini net satışlarına oranlayarak düşük, orta ve yüksek olmak üzere üç kümeye ayrıldığı belirtildi.
Analizde, para siyasetinde sıkılaşmanın başladığı Haziran 2018-Eylül 2019 ile faizlerin yatay seyrettiği Haziran 2014- Eylül 2015 periyotlarının firma temerrütleri borçluluk ve ölçek açısından karşılaştırıldığında, temerrüt artışının yüksek borçlu orta ve büyük ölçekli firma kümesinde daha bariz olduğu görüldüğü kaydedildi.
– Bulgular borçluluk ve temerrüde düşme mümkünlüğü ortasında müspet bir bağlantı olduğunu gösteriyor.
Bulguların borçluluk ve temerrüde düşme mümkünlüğü ortasında olumlu bir ilgi olduğunu ve bu bağın faizlerin artmaya başladığı periyotta, yatay seyrettiği periyoda kıyasla daha güçlü olduğunu gösterdiği aktarılan tahlilde, öbür bir sözle, temerrüdün borçluluğa olan hassaslığının yüksek faiz patikası ortamında daha da yükseldiği tabir edildi.
Analizde, buna bağlı olarak, yüksek borçluluğa sahip firmaların 2023 yılı haziran ayında başlayan faiz artırım sürecine öbür firmalara kıyasla daha olumsuz reaksiyon vermesinin beklenebileceğine işaret edildi.
Kullanılan karşılaştırma periyotları ve mevcut faiz patikası periyodu ortasında iktisadın ivmesi, faiz oranlarındaki değişim oranı, bankaların risk yüklenme kapasitesi ve gerçek kesim borçluluğu açısından farklılıklar mevcut olduğu vurgulanan tahlilde, “Örneğin, gerçek dal borçluluğu ve mevcut TGA oranları enflasyon tesiriyle birlikte evvelki periyotlara kıyasla 2023 nakdî sıkılaşma devrinde epey düşük düzeyde. Ayrıyeten, 2018 periyoduyla karşılaştırıldığında, gerçek dalın Döviz konum açığı da hayli azalmış ve kur şoklarına karşı dayanıklılığı artmış durumda. Bu açılardan, bankaların kredi riski taşıma kapasitesinin, firmaların da borç taşıma kapasitesinin karşılaştırılan periyotların üzerinde olduğunu söylemek mümkün. Bu durum, gerçek kesim firmalarının ve bankacılık dalının kredi temerrütlerine karşı daha güçlü olduğunu gösteriyor.” değerlendirmelerine yer verildi.
Firma temerrütlerinin 2023 yılı haziran sonrası ve 2018-2019 periyotlarında farklılaşmasını göstermek maksadıyla yaşlandırma tahlilinin 1 Haziran 2023 – 31 Ağustos 2024 devri için genişletildiği aktarılan tahlilde, şöyle devam edildi:
“Mayıs 2023 prestijiyle sağlıklı olarak tanımlanan firmaların temerrüt gelişimini evvelki devirlerle karşılaştırdık. Buna nazaran, 2023 mayıs ayında sağlıklı olan firmaların takip eden aylarda temerrüde düşme oranları 2018- 2019 temerrüt oranlarından ve faizlerin artmadığı 2014 haziran sonrası periyotta gerçekleşen oranlardan bariz biçimde daha düşük seyrediyor. Ayrıyeten, gerçekleşen temerrüt oranı ve temerrüde düşme suratı mevcut periyotta hayli olumlu seyretmekte. Sektörel düzeyde bakıldığında da 2023 devrindeki olumlu ayrışma epeyce besbelli ve dallar ortasında homojen bir görünüm arz ediyor. Özetle, firma temerrüt oranları, nakdî sıkılaşma adımlarının kademeli atılması ve gerçek dalın azalan yerli-yabancı para borç yükü nedeniyle ölçülü seyrediyor. Bununla birlikte, firma temerrüt oranları fiyat istikrarı ve finansal istikrar açısından yakından takip edilmesi gereken göstergelerden biri olmaya devam ediyor.”