Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) “Deniz Nakliyatı 2024 Değerlendirmesi: Deniz Geçiş Noktalarının Seyri” başlıklı raporunu, basın toplantısında açıkladı.
Rapora nazaran, global deniz ticareti 2022’deki daralmanın akabinde toparlanma eğilimine girdi ve 2023’te yüzde 2,4 büyüyerek yaklaşık 12,3 milyon tona ulaştı.
Bu yıl ise deniz ticaretinin demir cevheri, kömür ve tahıl üzere dökme yük emtialarının yanı sıra konteynerle taşınan mal talebinin artmasıyla yüzde 2’lik mütevazı bir büyüme göstermesi bekleniyor.
Geçen yıl yüzde 0,3 büyüyen konteyner ticaretinin bu yıl yüzde 3,5 artış göstereceği kestirim edilirken, UNCTAD’a nazaran bu sayılar daha derin zorlukları maskeliyor. Bu nedenle, global deniz ticaretinde uzun vadeli büyüme, bölümün Ukrayna’daki savaş ve Orta Doğu’da artan jeopolitik gerginlikler üzere devam eden zorluklara nasıl ahenk sağlayacağına bağlı olacak.
Rotaların uzaması yüksek maliyet ve emisyonlara yol açıyor
Dünyadaki kritik deniz geçiş noktaları aksamalarla karşı karşıya kalarak gecikmelere, rota değişikliklerine ve daha yüksek maliyetlere neden oldu.
Küresel ticaretin kritik arterlerini oluşturan Panama ve Süveyş kanallarındaki trafik, 2024 ortasında, evvelki yılın tıpkı devrine nazaran yüzde 50’nin üzerinde düşüş gösterdi.
Bu gerileme, Panama Kanalı’nda iklim değişikliği kaynaklı düşük su düzeyleri ve Süveyş Kanalı’nı etkileyen Kızıldeniz bölgesindeki çatışmaların patlak vermesinden kaynaklandı.
Aden Körfezi ve Süveyş Kanalı’ndan geçen gemilerin tonajı da sırasıyla yüzde 76 ve yüzde 70 azaldı.
Gemilerin rotalarını Kızıldeniz’den Ümit Burnu’na çevirmesiyle, bölgedeki gemi varışları yüzde 89 arttı. Bu durum mal akışının sürdürülmesine yardımcı olurken, maliyet artışları, gecikmeler ve karbon emisyonlarının yükselmesine yol açtı.
UNCTAD, Uzak Doğu-Avrupa rotasında 20-24 bin TEU konteyner gemisinin, Süveyş Kanalı yerine Afrika’yı dolaşarak seyahat ettiğinde, Avrupa Birliği’nin (AB) Emisyon Ticaret Sistemi kapsamında sefer başına 400 bin dolar ek emisyon maliyetine maruz kaldığını hesapladı.
Daha uzun süren rotalar, liman tıkanıklığının artmasına, daha yüksek yakıt tüketimi ve mürettebat fiyatları, sigorta primleri ve korsanlık riskine maruz kalma ihtimalinin artmasına da neden oldu.
Geçen yıl global ton-mil istikrarı yüzde 4,2 artarak maliyet ve emisyonların yükselmesine yol açarken, rotaların uzaması global lojistik ve tedarik zincirleri üzerinde baskı oluşturdu.
En makûs tesirleri az gelişmiş ülkeler yaşıyor
Yaşanan aksaklıklar ve artan maliyetlerden tüm ülkeler eşit halde etkilenmiyor. Gelişmekte Olan Küçük Ada Devletleri (SIDS) ve En Az Gelişmiş Ülkeler (LDC), en berbat tesirleri yaşıyor.
Hesaplamalara nazaran, Kızıldeniz ve Panama Kanalı’ndaki krizin devam etmesi durumunda global tüketici fiyatları 2025 sonuna kadar yüzde 0,6 artabilir. SIDS için potansiyel tesirin daha şiddetli olma riski bulunuyor.
Denizcilik kesiminin iklim değişikliğinin artan tesirleri ve başka aksamalara karşı dayanıklılık gereksiniminin aciliyetini de vurgulayan UNCTAD’a nazaran, kesimdeki bir öbür acil sorun da güvenliği, kirlilik denetimini ve denizci refahını zayıflatan düzmece gemi tescilleri ve bundaki artış.
UNCTAD, denizcilik kesiminin artan zorluklarla karşı karşıya kaldığı bu periyotta, kritik geçişlerdeki kesintilerin ele alınması, düşük karbonlu ve yeşil denizciliğe yatırım yapılması, liman verimliliği ve adaptasyonunun artırılması, iç bölge kontaklarının geliştirilmesi ve düzmece gemi tescillerine karşı çaba edilmesi davetinde bulundu.
“Tüketici kemer sıkıyor, yatırımcı bekle-gör modunda”
UNCTAD Teknoloji ve Lojistik Yöneticisi Shamika Sirimanne, basın toplantısında, global deniz ticaretinin bu yıl yüzde 2 büyümesini beklediklerini belirterek, 2025-2029 periyodunda yıllık bazda yüzde 2,4 artış öngördüklerini lisana getirdi.
Orta vadedeki bu büyümenin teknolojik gelişmeler, yeşil dönüşüm ve deniz ticareti altyapısına yönelik yatırımlara ilginin tekrar canlanmasıyla destekleneceğini söyleyen Sirimanne, “Ancak global deniz ticaretinin büyümesi üzerinde aşağı istikametli riskler hayli baskın. Jeopolitik gerginlikler, süregelen çatışmalar ve savaşlar, milletlerarası ticareti epey olumsuz etkiliyor. Birçok düşük gelirli ülke borç yüküyle karşı karşıya kalıyor, yüksek borçlanma maliyetleriyle boğuşuyor ve dış şokları yönetmekte zorlanıyor. Gelecek belgisiz olduğunda, biz tüketiciler olarak kemer sıkıyoruz. Yatırımcılar ise bekle-gör moduna geçiyor ve iktisat ve beraberinde memleketler arası ticaret de ziyan görüyor” diye konuştu.
UNCTAD Ticaret Lojistiği Birimi Başkanı Jan Hoffmann da kritik deniz geçiş noktalarını etkileyen sıkıntılar nedeniyle navlun fiyatlarının arttığını ve bu artışın tüketici fiyatlarına yansıyacağını belirterek, “Eğer bu geçiş noktalarındaki kriz devam eder ve navlun fiyatları yüksek kalmayı sürdürürse, tüketici fiyatları 2025 sonuna kadar yüzde 0,6 artabilir. Bu oran SIDS ülkelerinde yüzde 0,9. Yani global ortalamanın neredeyse yüzde 50 daha fazlası” ikazında bulundu.