Türkiye İş Bankası’nın 100. yılında ‘Atatürk Vizyonuyla Gelecek 100. Yıla Bakış’ Konferansı’nda MIT İktisat Profesörü Prof. Dr. Daron Acemoğlu Bloomberg HT’nin sorularını yanıtladı.
Acemoğlu, Türkiye’nin de artık dünyadaki akımların farkına varmaya başladığını belirtirken, yaşanan nüfus ve küreleşmenin tarafın hususlarının kıymetli olduğunun altını çizdi.
Acemoğlu husus hakkında şunları söyledi:
“Bundan 10 sene önceye baktığımız vakit Türkiye’de her şey Türkiye iktisadı hakkındaydı. ‘İşsizlik ve enflasyon ne olacak?’ üzere mevzular hâlâ çok değerli hususlar fakat yavaş yavaş Türkiye de artık dünyadaki akımların farkına varmaya başladı. Bilhassa insanların daha çok yapay zeka, iklim değişikliği hakkında konuştuğunu görüyorum. Bunların içinde kimi hususlar gereğince vurgulanamıyor. Türkiye’de yaşanan nüfus konusu çok kıymetli buna gereğince değer vermiyoruz. Ayrıyeten öbür kıymetli bir bahis ise globalleşme sürecinin nasıl değişeceğini olmalı. Türkiye için çok ehemmiyeti var tahminen bu bahse da biraz daha yük verilmesi gerekiyor”
“Şirketlerin yatırımları denetlemeli, insan refahına dikkat edilmeli”
Teknoloji şirketlerinin ülke ve ülkeler ortası güçlerinin çok fazla olduğunu, bu şirketlerin devletler tarafından sıkı formda denetlenmesi gerektiğini söyleyen Acemoğlu, şirketlerin yatırımlarının denetlemesi gerektiğine ve insan refahına katkı sağlanması gerektiğini belirtti.
Acemoğlu, “Teknoloji şirketlerinin güçleri bir tek ülkeler içinde değil, ülkeler ortasında. Bunlarla nasıl başa çıkacağız bilmiyoruz. Bu sürecin Amerika’da ve Avrupa’da başlaması lazım ancak Türkiye de bunun bir kesimi olmak zorunda. Bu şirketlerin denetlemeleri lazım. Bu şirketlerin yatırımlarının insanların, personellerin refahına katkıda bulunabilecek bir istikamette olması lazım. Burada çok büyük bir sorun de var; söz özgürlüğü, bilim ve demokrasi her vakit değerli ancak gelecek 20 sene içerisinde bunlar çok daha kıymetli bir hale gelecek.Bu hususlarda geri kalmak Türkiye için masraflı bir hale gelecek. Daha da kıymetlisi şayet Google üzere Facebook üzere şirketleri denetlemek istiyorsan onlara karşı halkın haklarını savunmak istiyorsanız o vakit demokrasinin tabir özgürlüğünün kıymetini daha da fazla şayet bir devletin eline bir güç verirseniz ve Facebook yahut Twitter yanlış bir şey yapıyorsa bunları denetlemeyi o denli bir yapmanız gerekiyor ki bunu Facebook yahut Twitter tenkitler bir şey getirdikleri vakit susturulmasınlar. Demokrasiyi koruyacak bir biçimde yapılması lazım”
“Çin’in teknolojinin tarafı üzerindeki tesiri olumlu değil”
Acemoğlu Türkiye üzere ülkelerin kendi iş gücü piyasasına nazaran teknolojileri geliştirmesi gerektiğini söyledi.
Acemoğlu, “Çin’in teknoloji şirketleri neredeyse Amerika’daki kadar kuvvetle ve onları çok sıkı bir halde denetliyor lakin şu sorun var ki, Çin’in teknolojinin istikameti üzerindeki tesiri olumlu değil. Çin bilhassa yapay zekâda olsun, diğer şeylerde olsun daima insanları denetleyen teknolojileri geliştiriyor ve bu teknolojileri sansür için kullanıyor. Bu teknolojileri muhalefeti susturmak için kullanıyor. Çin bu teknolojileri tıpkı vakitte ihraç ediyor. Huawei şirketi 60 tane öbür demokratik olmayan ülkeye son 2-3 yıl içerisinde bu teknolojileri ihraç etti. Tahminen denetleme olabileceğini gösteriyor ancak bir tek Çin’e güvenirsek olmaz. Diyelim ki Çin ve Amerika birtakım bahislerde anlaştı bu da yeniden Türkiye’ye yetmez. Türkiye olsun Meksika olsun Brezilya olsun Endonezya olsun bunlar çok büyük ülkeler ve kendi koşullarına uygun teknolojilere muhtaçlıkları var. Kendi iş gücü, iş gücü piyasasının yeteneklerine nazaran teknolojiye muhtaçlıkları var” dedi.
“BRICS yerine diğer bir yapılanmaya gereksinimimiz var”
Acemoğlu, Türkiye’nin BRICS üyeliğe girmesine hakkında ise teknolojiye değer veren öteki bir kümeye dahil olunmasının daha güzel olduğunu vurgulayarak şunları söyledi:
“Benim 10 yıldır vurguladığı şey şu ki; Türkiye, Meksika, Brezilya, Endonezya üzere ülkelerin bir ortaya gelip teknolojinin tarafı, tahminen globalleşmenin tarafı üzerine sesler çıkarabilecekleri ortama gereksinimleri var. Ne yazık ki Türkiye şu an BRICS’e girmeye çalışıyor. BRICS, Çin’in denetimi altında, Rusya’nın denetimi altında bunlar çok tehlikeli rejimler ve demokrasinin en büyük tehdidi olan ülkeler. Öbür bir yapılanmanın bilhassa teknolojiye odaklanan yapılanmanın sesine muhtaçlığımız var”
Acemoğlu, “Bilim ve tabir özgürlüğünün bağımsız olması lazım, demokratik kurumların olması lazım ne yazık ki Türkiye’de bunlar çok zayıf. Demokrasinin ve büyümenin en sağlıklı formunda gelişmesi için devlet ve toplum ortasında bir istikrar olması gerekiyor. Türkiye’de bu yok. Eğitimin geride olması esasen çok büyük bir sorun. Bunun üzerine vurgulamaya çalıştığım şey eğitimin sağlıklı olması için tabir özgürlüğünün olması lazım, bilime kıymet verilmesi lazım, eğitimin hakikat bahislere odaklanması lazım. Örneğin bilgisayar olsun istatistik olsun iktisat olsun şu anki gelişim içinde değerli olan bahislerde olması lazım, bunların hiçbiri yok. Demokrasideki zayıflıktan ötürü iktisattaki zayıflıktan ötürü en uygun beşerler Türkiye’yi bırakıp gidiyor. Pekala nereden gelecek bu beşerî sermaye, beşerî sermaye olmazsa nasıl yapacağız bu adaptasyonları?” dedi.